Home → Là Gì

Chủ nghĩa khủng bố thực ra đã có từ thời cổ đại. Chủ nghĩa khủng bố với nghĩa hiện phát đạt triển mạnh từ vào cuối thế kỷ 20.

Bạn Đang Xem:

Sang thế kỷ 21, có 2 dấu mốc lớn của chủ nghĩa khủng bố quốc tế là sự việc kiện 11/9/2001 và sự trỗi dậy của tổ chức Quốc gia Hồi giáo tự xưng IS vào tháng 6/2014. Loạt tiến công khủng bố 11/9 là đòn đánh chính diện vào siêu cường Mỹ ngay trên đất Mỹ, còn sự xuất hiện của vương quốc “caliphate” IS vào giữa năm 2014 là thử thách lớn so với toàn nhân loại và trật tự thế giới.

Nói đến chủ nghĩa khủng bố hiện nay là chủ yếu nói đến chủ nghĩa khủng bố Hồi giáo hay chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan đấm đá bạo lực.

Hành vi khủng bố Hồi giáo có thể được thực hiện bởi các thành viên đơn độc hoặc các tổ chức chặt chẽ tồn tại ở nhiều nơi, từ Trung Đông, châu Phi, Trung Á, Kavkaz, Nam Á, đến Đông Nam Á. Nhưng xét trong các năm gần đây nói chung và năm 2015 nói riêng thì có thể thấy, xu hướng khủng bố Hồi giáo vẫn mạnh nhất ở Trung Đông (theo nghĩa hẹp, không gồm có Bắc Phi), nhất là khu vực Iraq, Syria, và bán đảo Arabia.

Hai mạng lưới khủng bố quốc tế mạnh nhất hiện nay là al-Qaeda và IS. Nhiều lực lượng nhỏ hơn liên kết với hai nhóm chính này. Trong năm 2015, nhóm Hồi giáo Boko Haram đưa ra lời thề trung thành với chủ với IS và được thủ lĩnh IS đồng ý chấp thuận.

IS tiếp tục mở rộng chân rết ở nước ngoài và nhận trách nhiệm về nhiều vụ tiến công khủng bố ở Sinai (Ai Cập), Lebanon, Afghanistan…

Một số lực lượng khủng bố Hồi giáo như phiến quân Boko Haram ở Nigeria tỏ ra tàn ác không kém lực lượng IS.

Đầu xuân năm mới 2015, thế giới và nước Pháp rúng động với vụ tiến công của khủng bố Hồi giáo nhằm vào tập san châm biếm Charlie Hebdo.

Giữa năm 2015, bầu không khí Trung Đông lại u ám thêm khi IS không những không bị ngăn ngừa sau nhiều vụ oanh tạc mà còn bành trướng thêm, rình rập đe dọa “nhuộm đen” cả Iraq và Syria. Quân đội Iraq tháo chạy khỏi nhiều vị trí quan trọng, khiến Mỹ giật thột và thấy “ngượng” về những “học trò” do họ tự tay huấn luyện. Bên Syria, lãnh thổ do tổ chức chính quyền Assad kiểm soát cũng tiếp tục thu hẹp dần trước các nhóm đối lập và nhất là phiến quân IS.

Ở thời điểm cuối năm 2015 thế giới vẫn không bình yên khi bất thần xẩy ra loạt vụ tiến công đẫm máu ở Paris vào trong ngày 13/11 khiến 130 người chết.

Trong năm 2015, máy bộ bình an các nước phương Tây tiếp tục phải thao tác thật lực để phát hiện, ngăn ngừa và xử lý những vụ tiến công khủng bố của tương đối nhiều chiến binh thánh chiến Hồi giáo cũng như các thành phần thiện cảm với chúng.

Làn sóng người tị nạn từ Trung Đông (nhất là Syria) chạy sang Tây Âu tăng mạnh trong năm 2015 khiến khu vực này gặp khó khăn lớn trong đảm bảo bình an trước nguy cơ khủng bố Hồi giáo. Việc thực hiện thỏa thuận hợp tác tự do đi lại trong khu vực Schengen của EU và việc Tây Âu đề cao quyền tự do thành viên cũng gây không ít thử thách cho cơ quan bình an.

Hiện tượng kỳ lạ mới IS

Tổ chức khủng bố IS tiếp tục lấn lướt al-Qaeda để trở thành tâm điểm lưu ý của công luận thế giới 2015. Tuy cùng là Hồi giáo cực đoan, IS khác biệt với al-Qaeda ở nhiều điểm, khiến IS trở thành một dạng khủng bố kiểu mới, trước đó chưa từng có tiền lệ.

IS chủ trương chiếm đất, nắm dân, bám dân, xây dựng “quốc gia”, “quân đội”, khối hệ thống thuế, hạ tầng, sử dụng tích cực công nghệ, truyền thông xã hội. Chúng nuôi tham vọng xây dựng một vương quốc Hồi giáo văn minh lấy cảm hứng từ Caliphate trong quá khứ.

Thu nhập của IS đa dạng hơn và mạnh hơn, khiến IS được xem là tổ chức khủng bố giàu có nhất. Trong số đó có 2 thu nhập quan trọng là đánh thuế (vững bền, ít bị tác động ảnh hưởng từ phía bên ngoài), và bán dầu. Các nguồn khác là quyên góp, bắt cóc tồng tiền, bán đồ vật thời cổ xưa…

Trong năm 2015, IS tiếp tục nghĩ ra đủ trò hành quyết man rợ và quái đản (khiến cả thế giới phẫn nộ) cốt để khủng bố đối thủ và răn đe những người dân dị đồng.

Về hệ tư tưởng, chúng vận dụng các nguyên tắc Hồi giáo thượng cổ vào thời nay (sử dụng những yếu tố cực đoan nhất, không còn phù phù hợp với thời nay), hoặc chủ ý bóp méo, xuyên tạc các giáo lý theo phía phục vụ ý đồ của mình.

Khác với al-Qaeda có phần khổ hạnh, IS khá thoáng về chuyện tình dục (ngoại trừ đồng tính và ngoại tình), để tạo thêm hứng khởi cho những nam chiến binh đa phần ở độ tuổi thanh niên. Chúng dữ thế chủ động bắt phụ nữ làm nô lệ tình dục phục vụ các “quan chức” và lính tráng IS.

Xem Thêm : Chứng khoán là gì? Cổ phiếu có khác chứng khoán không?

Trận chiến chống IS gặp một số khó khăn đặc trưng như IS rất lưu ý “bám dân”, dùng dân làm lá chắn sống. Các trung tâm tuyên truyền của IS thường nằm sâu trong các khu dân cư ở thành thị nên Mỹ và phương Tây khó đánh trúng bằng phi cơ mà không khiến tổn thất cho dân thường.

Do có khối hệ thống rộng nên nếu thủ lĩnh IS này bị xoá sổ, sẽ sớm xuất hiện sớm thủ lĩnh khác thay thế.

Dù tập trung ở Iraq và Syria, IS vẫn mang tính toàn cầu cao, với những Trụ sở trực tiếp hoặc liên kết. Nhiều nhóm khủng bố ở Bắc Phi, Tây Phi, và Đông Nam Á nhận làm thủ công cho IS. Nhiều chiến binh của IS là công dân tới từ Bắc Phi, Kavkaz, Nga, Tây Âu, Mỹ, và các nước Trung Đông khác ngoài Iraq và Syria.

Trận chiến chống IS trên thực địa trong khoảng tầm 9 tháng thời điểm đầu năm 2015 tỏ ra không hiệu quả lắm dù Mỹ oanh tạc nhiều đến mức “hết sạch cả bom đạn”.

Tông tích văn hóa truyền thống

Nói đến khủng bố Hồi giáo, người ta thường tìm nguyên nhân ở sự nghèo đói và thất học. Điều đó không sai. Nhưng có một vấn đề là vì sao không có khủng bố Phật giáo? Vì sao có những nước nghèo nhưng vẫn yên bình, người dân cần kiệm tìm cách vượt khó? Vì sao cùng là khủng bố Hồi giáo nhưng khủng bố ở Philippines, Indonesia không thể sánh được về quy mô và mức độ thảm khốc như ở Trung Đông?

Lời giải đáp trước hết nằm ở văn hóa truyền thống và đặc trưng vùng miền.

Vùng Trung Đông (tức Tây Á) tuy cũng là châu Á nhưng khác biệt về văn hóa truyền thống rất lớn với Nam Á và Đông Á. Các hằng số tự nhiên, địa lý, khí hậu và lịch sử hào hùng của Trung Đông khác biệt nhiều với Đông Á. Văn hóa truyền thống bộ lạc du mục ở đây rất mạnh (con cừu là vật nuôi phổ quát ở cả Trung Đông và châu Âu xưa và nay. Hình ảnh con cừu hiện hữu đậm nét trong tôn giáo phổ quát của hai vùng văn hóa truyền thống này). Tôn giáo và con người vùng Tây Á vì vậy có những nét rắn rỏi đặc trưng. Ở một chừng mực nào đó, Trung Đông khá giống với phương Tây.

Lối tư duy rắn rỏi của Trung Đông đã khiến cho tôn giáo ở đây tuy lúc đầu cũng đa dạng nhưng về sau chủ yếu là dòng tôn giáo độc thần (tập trung vào thờ một vị thần duy nhất), khác với truyền thống tôn giáo ở Đông Á thiên về đa thần, mềm mỏng, và khoan dung hơn.

Và thực tế, xu hướng Hồi giáo đấm đá bạo lực cuồng tín đã có từ thế kỷ 7.

Chính về vậy mà từ thời trung thế kỉ, ở Trung Đông đã có những đại chiến tôn giáo (vì tôn giáo hoặc nhân danh tôn giáo). Gồm cuộc chiến tranh giữa các giáo phái trong đạo Hồi và cuộc chiến tranh giữa Hồi giáo và các tôn giáo lớn khác (như Kitô giáo).

Tuy nhiên, sự rắn rỏi của Hồi giáo và người Tây Á khi vượt qua khoảng tầm cách địa lý lớn, vượt qua Ấn Độ Dương mênh mang để đến với những vùng đất mới thì đã mềm dịu đi rất nhiều. Yếu tố văn hóa truyền thống địa phương đã làm cho Hồi giáo ở Đông Nam Á không còn giống y nguyên như ở Trung Đông sa mạc nóng khô nữa.

Riêng ở Việt Nam, bên cạnh tín ngưỡng đa thần dân gian, các tôn giáo “ngoại nhập” (Phật giáo, Kitô giáo, Hồi giáo…) đều tồn tại một cách hòa thuận với nhau, xưa nay chưa thấy cuộc chiến tranh giữa các tôn giáo này hay giữa các giáo phái trong mỗi tôn giáo.

Nhìn lại lịch sử hào hùng thì thấy Hồi giáo gắn liền với quá trình hình thành quốc gia Arab và đế chế Arab. Hồi giáo là trụ cột ý thức và chính trị của quốc gia đó. Từ Đầu Hồi giáo gắn liền với những cuộc chinh chiến. Và Hồi giáo nằm trong số ít tôn giáo mà thời xưa không phản đối việc chiếm hữu và marketing nô lệ. Nghề marketing nô lệ rất công khai và phát đạt trong Đế chế Arab xưa. Thực tế sinh động đó trong quá khứ là cái cớ để IS hiện nay tận dụng nhằm biến phụ nữ thuộc các sắc tộc và tôn giáo khác thành nô lệ tình dục.

Ngày này khi nói về các điều luật sharia (luật Hồi giáo) khắc nghiệt, tất cả chúng ta thường nghĩ tới Taliban, Boko Haram hay IS. Nhưng trên thực tế, luật này còn có cơ sở xã hội khá rộng rãi ở nhiều nước Hồi giáo và Arab. Ở khu vực Trung Đông vẫn có một số nước quân chủ chuyên chế, thi hành các bản án theo lối trung thế kỉ, vận dụng các quy tắc khắc nghiệt, thiếu khoan dung. Các tổ chức nhân quyền đã lên tiếng nhưng vẫn chưa thay đổi được tình hình.

Thực ra mọi tôn giáo đều sở hữu nhiều yếu tố tích cực, hướng thiện; các tôn giáo lớn đều đề cao cái Thiện và ý thức nhân ái. Đã vậy, đạo Hồi thực tế đã mềm hóa rất nhiều so với những thế kỷ trước. Đại phòng ban cộng đồng Hồi giáo tẩy chay những trào lưu Hồi giáo cực đoan nói chung và trào lưu IS nói riêng. Cần phải khẳng định rằng đa phần người Hồi giáo hiện nay là người ôn hòa.

Tuy nhiên xu hướng có những kẻ cố giảng giải kinh Koran một cách máy móc và cực đoan, tận dụng danh nghĩa Hồi giáo để phạm tội ác thì dường như ngày càng nghiêm trọng.

Chủ nghĩa can thiệp

Tông tích văn hóa truyền thống mới chỉ là yếu tố âm, yếu tố “cái”.

Để sản sinh nên quái vật như IS hay al-Qaeda còn cần đến yếu tố dương, yếu tố “đực” – đó là chính sách can thiệp của phương Tây.

Xem Thêm : Cổ phiếu OTC là gì? Đặc điểm và cách chọn cổ phiếu OTC để đầu tư

Hạt giống can thiệp này còn có lịch sử hào hùng lâu dài từ thời trung thế kỉ, với những cuộc thập tự chinh do giáo hội La Mã (thực chất là phong kiến cầm quyền phương Tây) phát động nhằm chống lại đạo Hồi (và chinh phục những vùng đất của người Hồi giáo). Chính từ đây sản sinh ra trào lưu thánh chiến để chống lại tác động ảnh hưởng phương Tây.

Đến thời kỳ tư bản chủ nghĩa, phương Tây lại nô dịch Trung Đông, biến vùng này thành thuộc địa hoặc vùng bảo lãnh, vùng tác động ảnh hưởng của họ. Với chính sách chia để trị, phương Tây đã chia Trung Đông (khi đó là đế chế Ottoman) thành nhiều quốc gia nhỏ theo một cách nào đó để các quốc gia mới sẽ luôn kiềm chế nhau hoặc xung khắc với nhau. Chính vì vậy ngay sau lúc thực dân Anh và Pháp rút đi, vẫn luôn có những xích mích nhất địch giữa các quốc gia Trung Đông với đường giáp ranh biên giới giới mới. Riêng dân tộc bản địa Kurd có nhẽ là khổ đau nhất lúc họ không có tổ quốc riêng, đã thế lại bị xẻ làm 4 khúc lớn, nằm ở 4 nước là Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, Syria và Iraq.

Sự thống trị của thực dân phương Tây đã tạo nên nên sự phản kháng trong thế giới Hồi giáo. Thời kỳ thực dân phương Tây, đạo Hồi đóng vai trò tích cực trong việc xác lập bản sắc dân tộc bản địa, đấu tranh chống thực dân và giành độc lập.

Người Mỹ tự hào không có lịch sử hào hùng thống trị thuộc địa (kiểu cũ) nhưng họ vẫn không tránh khỏi vết xe can thiệp, khi họ đã đạt tới thời đoạn tư bản độc quyền và trở thành một siêu cường hàng đầu thế giới. Sự can thiệp mạnh của Mỹ vào Trung Đông xuất phát điểm từ vào giữa thế kỷ 20 và nối dài đến ngày này.

Cho tới giờ phút này, đã có nhiều học giả, chính trị gia và nhà báo của chính phương Tây phải thú nhận rằng cuộc cuộc chiến tranh do Mỹ phát động ở Iraq năm 2003 để lật đổ Tổng thống Saddam Hussein là nguyên nhân chủ đạo dẫn tới sự ra đời của IS. Mới đây, cựu Thủ tướng Anh Tony Blair cũng thừa nhận đại chiến năm 2003 góp phần hình thành và phát triển IS.

Phương Tây khi miệt mài “xuất khẩu dân chủ” sang các nước Trung Đông đã phá vỡ thế cân bằng nội tại bên trong các nước như Iraq, Syria và Libya, tạo ra khoảng tầm trống quyền lực cho xích mích giáo phái và chủ nghĩa cực đoan bùng phát.

Không chỉ vậy, không thể không nhắc tới nhân tố Thổ Nhĩ Kỳ – một cường quốc quan trọng trong khu vực và là liên minh của Mỹ. Vụ Thổ Nhĩ Kỳ bắn rơi phi cơ Nga hôm 24/11/2015 đã cho thấy thái độ của Thổ so với vấn đề IS. Nhiều nhà quan sát nhận định rằng Thổ làm ngơ cho việc phát triển của IS, thậm chí là muốn lấy đó làm đối trọng với những đối thủ của Thổ (như Syria và Iran). Nếu điều này là đúng thì rõ ràng đại chiến chống chủ nghĩa khủng bố Hồi giáo thêm phần gay cấn do những toan tính lợi ích quốc gia riêng.

Triển vọng chống IS

Trong các năm 2014-2015, Mỹ đã thay đổi cách tiếp cận, không còn ỷ lại vào sức mạnh quân sự chiến lược và sức mạnh riêng lẻ của chính bản thân mình. Họ đã xác định phải nhờ vào sức mạnh tập thể, lôi kéo sự tham gia của tương đối nhiều liên minh phương Tây và liên minh ở Trung Đông, sử dụng đồng bộ các chiến dịch ngoại giao, chính trị, kinh tế tài chính.

Theo nhiều nguồn tin, Mỹ đã ngầm triển khai lực lượng đặc nhiệm (ở tầm mức vừa phải) vào Syria để vừa tương trợ người Kurd chống IS vừa trực tiếp chống IS.

Căng thẳng giảm bớt giữa Mỹ và Iran (sau lúc đạt được thỏa thuận hợp tác lịch sử hào hùng về Khóa học hạt nhân Iran vào tháng 7/2015) sẽ sở hữu lợi cho Khóa học chung chống khủng bố.

Sự kiện Nga không kích IS ở Syria từ thời điểm ngày 30/9/2015 đã tạo ra bước ngoặt lớn trong đại chiến Syria và đại chiến chống IS. Trong lúc đó, vụ khủng bố đẫm máu ngày 13/11 ở Paris giống một gáo nước lạnh làm cho nhiều nước gác qua một bên các lợi ích riêng để chung tay chống IS. Cụ thể Pháp nhiệt tình bắt tay với Nga dù trước đó có xung khắc với Nga. Mỹ cũng không nhiều nhiều tỏ thái hợp tác với Nga trong vấn đề IS sau sự kiện 13/11.

Ngoài Pháp tăng tốc không kích IS để trả thù vụ 13/11, Anh đã và đang vượt qua nhiều trở ngại nội bộ để lần đầu tiến hành không kích IS ở Syria.

Hiện nay đã tạo nên được 3 liên minh quốc tế chống IS: của Mỹ, của Nga và của Saudi Arabia (thành lập vào trong ngày 15/12).

Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc hôm 18/12/2015 đã thông qua quyết nghị hiếm hoi về tiến trình hòa bình tại Syria – đây được xem là một cơ sở cho việc tái lập hòa bình ở Syria và cô lập lực lượng khủng bố Hồi giáo cực đoan.

Các bên ở Syria cũng như cộng đồng quốc tế đều cảm nhận rõ giải pháp chính trị là tuyến phố để ngã ngũ nội chiến Syria (một cuộc nội chiến được quốc tế hóa cao) và có những động thái cụ thể để đạt được này. Phe đối lập và cả Mỹ đã có những nhân nhượng, đồng ý chấp thuận để Tổng thống Assad tại vị trong quá trình chuyển tiếp và không phải “ra đi ngay”.

Trên thực địa, quân Nga yểm trợ cho quân Syria đẩy lui IS. Ở Iraq, quân đội cũng có thể có những bước tiến mới, phóng thích được cơ bản Ramadi vào vào cuối tháng 12/2015 (dù còn một số ổ đề kháng). Lãnh đạo Iraq tự tín sẽ xóa khỏi được IS trong năm 2016. Chính quyền trực thuộc Iraq nhận được tương trợ vừa của Mỹ, vừa của Nga và Iran.

Tuy nhiên, trong trường hợp IS bị xoá sổ với tư cách là một máy bộ “quốc gia”, tất cả chúng ta vẫn không loại trừ được kịch bản IS sẽ chuyển sang hoạt động du kích, biến hóa thành một tổ chức giống như al-Qaeda. Lúc nó lại yên cầu phải có những giải pháp căn cơ về văn hóa truyền thống, kinh tế tài chính, ngoại giao để trị tận gốc căn bệnh khủng bố Hồi giáo.

Bản thân việc “lật đổ” IS vẫn có một số nguy cơ, khi cho tới nay, mặc dù hợp tác hơn, nhưng Mỹ vẫn khá nông cạn với Nga, tìm cách gây khó dễ cho những người Nga, và không có thiện chí hợp tác trực tiếp với tổ chức chính quyền Assad. Còn Thổ Nhĩ Kỳ vẫn không chịu nhượng bộ trước người Nga, không đồng ý chấp thuận xin lỗi Nga sau vụ bắn rơi đấu tranh cơ của Nga – có nhẽ Thổ vẫn theo đuổi chính sách đối ngoại như cũ.

Quyết nghị được Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc thông qua hôm 18/12 về hòa bình ở Syria về cơ bản không đả động đến tương lai của Tổng thống Assad – một nhân tố mấu chốt trong xích mích Nga-Mỹ ở Syria.

Như vậy dù IS bộc lộ tín hiệu suy yếu qua vụ thảm sát 13/11, đại chiến chống IS vẫn tiềm tàng nhiều rủi ro trong nội bộ các nước chống IS. Nếu Mỹ và Nga chưa tìm được tiếng nói chung ở Syria thì sẽ rất khó nói đến chuyện chống IS triệt để. Năm 2016, vấn đề Syria sẽ vẫn là vấn đề nút ở Trung Đông và trong đại chiến chống tổ chức khủng bố IS./.