Nếu nói đến văn hóa truyền thống phẩm mang tính phổ thông toàn cầu của giang sơn phù tang, có nhẽ không thể không nhắc đến anime (phim hoạt hình), manga (truyện tranh) hay light novel (tiểu thuyết nhẹ). Với đặc tính dễ tiếp cận, nhất là với những người trẻ, những quy mô tác phẩm này được phổ thông và có sức thu hút trên toàn thế giới.

Bạn Đang Xem: “Isekai” là gì mà thu hút sự chú ý khắp thế giới và tác động mạnh mẽ đến giới trẻ?

Theo fictionhorizon, khoảng chừng 90-100 triệu người trên toàn cầu thường xuyên xem anime. Tại Mỹ, độ tuổi trung bình của nhóm khán/độc giả trung thành với chủ nhất là 24,49. Một nghiên cứu thị trường cho biết thêm dự đoán mức tăng trưởng thường niên của thị trường anime là 9,5% từ 2021 đến 2028, trong lúc giá trị thị trường ước tính ở tại mức 23,56 tỷ USD vào năm 2020.

Với ảnh hưởng tác động sâu rộng, dễ hiểu là các quy mô văn hóa truyền thống này còn có tác động nhất định đến giới trẻ – đối tượng người sử dụng tiêu thụ thường xuyên nhất.

Isekai là gì và vì sao thể loại này trở thành phổ thông?

Từ thời điểm năm 2012, một thể loại sáng tác mới trở thành phổ thông trong các quy mô anime, manga và trò chơi điện tử: isekai. Isekai, tiếng Nhật là 異世界 (nghĩa đen: Thế giới khác) là một tiểu thể loại giả tưởng hoặc viễn tưởng, có nội dung đó là một nhân vật được đưa đến một thế giới khác (gần giống với thể loại xuyên không).

Nhân vật trung tâm của đa số tác phẩm này thường là hình mẫu thường gặp trong xã hội văn minh, như học trò trung học, người làm mướn… và thường bị đưa thoát ra khỏi cuộc sống ở thế giới hiện thực tới một thế giới có yếu tố kỳ ảo như trong game, viễn tưởng, cổ tích…

Một đặc điểm nổi trội của isekai là một số tác phẩm tập trung khai thác cuộc sống thuyệt vọng của những nhân vật trong xã hội văn minh và được “chuyển sinh” sang thế giới khác, thỉnh thoảng với sứ mệnh, năng lực đặc biệt quan trọng nào đó, coi như một “thời cơ thứ hai”.

Cách “chuyển sinh” cũng là một yếu tố đáng bàn. Trong lúc một số tác phẩm dựa vào yêu thuật, kỳ ảo hoặc việc đi lạc để mang nhân vật sang thế giới mới, một số khác có những cách “cực đoan” hơn, ví như thông qua tai nạn ngoài ý muốn, tự sát…

Vì sao thể loại này lại được yêu thích gần đây?

Hãy tưởng tượng rằng bạn đang đi bộ về lại nhà sau một ngày dài. Ngoài một ngày thao tác tại văn phòng, bạn còn phải overtime. Trong lúc đi bộ đến ga tàu, trong cái lạnh rét run, bạn hy vọng sẽ bắt được chuyến tàu cuối cùng của tối đó.

Bạn liếc nhìn những người dân đi bên cạnh và nhận thấy rằng họ có hai con mắt trống rỗng hệt như mình. Họ mang theo những chiếc cặp đựng đầy tài liệu quan trọng mà người ta sẽ xem lại khi về đến nhà, cùng với một túi nilon đựng các buổi tiệc mang đi từ các cửa hàng tiện lợi hoặc nhà hàng gần đó.

Bạn cũng đang ở trong tình huống tương tự: các bạn sẽ trở về nhà ở của mình, nơi không có ai đợi bạn, nhanh chóng ăn, tắm, ngủ và tái diễn tất cả vào trong ngày hôm sau. Đó là một lối sống chẳng có mấy niềm vui, và bạn tự hỏi, Liệu điều này còn có bao giờ kết thúc?

Một đợt sóng chóng mặt bất thần ùa đến khiến bạn loạng choạng. Bạn sang đường, một chiếc xe tải chạy với tốc độ tối đa về phía bạn, và bạn nhắm mắt nhắm mũi lại. Khi tỉnh ngộ ra, bạn thấy mình được xung quanh bởi những cái cây khổng lồ mà bạn trước đó chưa từng thấy trước kia. Một loài vật lạ hớt hải chạy khỏi bạn khiến bạn định thần lại.

Bằng phương pháp nào đó, bạn thở phào. Cuối cùng thì bạn đã và đang thoát khỏi vùng rừng núi bê tông đang giam cầm mình với một cuộc sống nhàm chán. Bạn đang ở trong một thế giới mới với những quy tắc mới, nơi bạn cũng có thể mở màn lại. Đây là tiêu biểu của một isekai.

Ý tưởng về các mẩu chuyện tương tự isekai không phải là mới. Các tác phẩm của Studio Ghibli từ trong time vào cuối thế kỷ 20 và vào đầu thế kỷ 21 đã tận dụng ý tưởng này để mang nhân vật tới một không gian, toàn cảnh khác nhằm xây dựng tình tiết và hành trình dài nhân vật. Kể cả trên thế giới, những tác phẩm kinh điển như Alice ở xứ sở thần tiên, Biên niên sử Narnia… cũng là gương mặt nổi trội cho ý tưởng này.

Nhưng sự phát triển nhanh của isekai và những đặc trưng của nó, theo hồ hết những người dân theo dõi văn hóa truyền thống Nhật Bản tán thành, phải kể đến sự việc xuất hiện vào thời điểm năm 2012 của tác phẩm Sword Art Trên Mạng và văn hóa truyền thống game.

Xem Thêm : Sến súa là gì? Nguồn gốc, ý nghĩa của từ Sến?

Đặc tính nổi trội khiến dòng isekai trong 10 năm nay có sức hút là vì một loạt các yếu tố sau:

– Nhân vật đó là một người vô cùng thường nhật, dễ liên hệ so với độc giả. Thậm chí còn, thỉnh thoảng họ còn là một những người dân thất bại, gặp khó khăn, thuyệt vọng trong cuộc sống.

– Khi tới thế giới mới, nhân vật có thể đã đạt những năng lực đặc biệt quan trọng khiến người này nổi trội hơn nhiều những thành viên khác. Trong các thể loại giả tưởng dành riêng cho thanh thiếu niên khác, nhân vật thường phải tập luyện hoặc đấu tranh vất vả để đã đạt điều này, trong lúc ở isekai thì không.

– Tác động ảnh hưởng của văn hóa truyền thống và đặc tính của đa số trò chơi điện tử.

– Yếu tố lãng mạn.

– Chủ nghĩa thoát ly xuất phát từ cuộc sống thuyệt vọng của nhân vật chính. Ở các tác phẩm tận dụng yếu tố này, nhân vật chính thỉnh thoảng không cần sở hữu các năng lực đặc biệt quan trọng như trong game, mà người ta chỉ việc thứ gì đó để giúp xây dựng một cuộc sống dễ chịu, thoải mái hơn so với thế giới thực. Trong một số trường hợp khác, các kỹ năng đặc biệt quan trọng của nhân vật chính bị xem như là vô dụng ở thế giới hiện thực, nhưng được thẩm định cao trong thế giới mới – tạo ra một tâm lý thư giãn giải trí, một lối thoát tạm thời so với khán/độc giả.

Độc giả của isekai

Với yếu tố nặng về kỳ ảo và chủ nghĩa thoát ly, isekai trở thành quyến rũ với số đông độc giả ở độ tuổi thanh thiếu niên, thậm chí là là người trưởng thành. Các nhân vật chính với đặc tính chung chung, mờ nhạt trong đời sống thật, thậm chí là gặp khó khăn cũng rất dễ gây liên hệ với nhóm độc giả này, nhất là lúc sức ép từ cuộc sống, công việc, quan hệ… khiến họ cần một hình thức tiêu khiển tách mình khỏi những căng thẳng đời thường.

Bản thân nhóm tiêu thụ vượt trội nhất của anime, manga và trò chơi điện tử đã là độ tuổi từ 14-29, không có gì khó hiểu khi đó cũng là khán/độc giả tiêu biểu của tiểu thể loại isekai.

Nói vậy không có nghĩa nhóm tiêu thụ isekai đa phần là những thành viên mờ nhòa trong xã hội. Thỉnh thoảng, vẫn sẽ sở hữu được những người dân xuất sắc trong học tập, công việc cảm thấy thể loại này quyến rũ vì họ cũng luôn có những sức ép riêng, và sẽ sở hữu được những nhóm nhân vật dễ đồng cảm – ví như nhân vật chính trong light novel Knight & Magic vốn là một lập trình viên thiên tài ở thế giới thực, nhưng được “chuyển sinh” để thực hiện một giấc mơ giấu kín.

Nhờ việc linh hoạt về các thể loại và đặc tính trong sáng tạo nội dung, độc giả của isekai sẽ càng dễ liên hệ với những mẩu chuyện và nhân vật được truyền tải, nên nó gần như không “độc quyền” cho bất kì nhóm dân số hay độ tuổi nào.

Vì sao isekai lại gây tranh cãi?

Một hình thức tiêu khiển độc đáo

Bản thân các quy mô văn hóa truyền thống văn minh từ Nhật Bản có sức quyến rũ khó từ chối và những hàm ý văn hóa truyền thống, xã hội, triết học và thẩm mỹ và làm đẹp thâm thúy. Tiểu thể loại isekai cũng không nên ra đi khỏi đặc tính ấy.

Một mặt, sự tích cực của nó là phương tiện sáng tạo rất mạnh cho những tác giả, khi họ hoàn toàn được tự do trong các thế giới mà mình tạo ra chứ không bị rào cản bởi hiện thực. Nhờ việc linh hoạt và không biên giới ấy, isekai càng trở thành dễ đón nhận và tiêu thụ bởi số đông bởi không ít thì nhiều vô kể, sẽ sở hữu được những nhân vật và tác phẩm mà người ta tìm thấy mình trong đó.

Một số bộ isekai có nội dung khá lành mạnh, khi nhân vật chính qua đời vì bệnh hiểm nghèo nhưng được đưa đến một thế giới nơi mình có thể sống như trong ước mơ.

Với việc dựa vào chủ nghĩa thoát ly và yếu tố kỳ ảo, isekai tạo ra không gian tiêu khiển rộng mở, đầy tính sáng tạo và nhất là không sức ép về mặt tâm lý. Điều này khác với một số kiểu thể loại nặng về triết học, kinh dị, hay có yếu tố hàn lâm trong anime, manga…

Xem Thêm : Dầu luyn là gì? Những lưu ý về dầu luyn cần nắm rõ

Trong cuốn sách Interpreting Anime (tạm dịch: Giải nghĩa Anime), tác giả Christopher Bolton lập luận rằng anime có năng lực thao túng người theo dõi. Từ điểm nhìn của Bolton, các quy mô văn hóa truyền thống tiêu khiển phổ thông có khả năng hé lộ cả những mong muốn vô thức của người theo dõi (dù đó là thành công, mong muốn một cuộc sống nhàn hạ, hay được tôn trọng…).

Hơn nữa, các nhân vật trong isekai thường vật lộn với cuộc sống hiện thực, như phải thao tác, học tập quá sức hay các quan hệ không mong muốn. Điều này khiến một phòng ban độc giả dễ liên hệ, nâng cao nhận thức của họ về vấn đề của mình và thỉnh thoảng sẽ cảm thấy sáng sủa hơn.

Ở khía cạnh tiêu khiển, điều đó tích cực tại đoạn cung cấp cho họ một khoảng chừng nghỉ trong cuộc sống thường ngày, tiếp thêm năng lượng cho học tập, lao động và khơi nguồn trí sáng tạo.

Hạn chế khó bỏ qua

Tất nhiên, đó là nếu được định hướng và sử dụng đúng cách. Do tính chất gắn chặt với chủ nghĩa thoát ly, nếu không được định hướng và có tư duy đúng, khán/độc giả nhất là ở nhóm trẻ có thể thấy nhân vật chính có thể tìm được niềm sung sướng ở một thế giới mới và bằng phương pháp nào đó làm trầm trọng thêm tâm lý muốn thoát ly, thỉnh thoảng đến mức cực đoan.

Sự phát triển nhanh nhanh chóng của isekai cũng dẫn đến tình trạng “thượng vàng hạ cám” trong các tác phẩm, vốn cũng nhiều lần bị chính cộng đồng anime/manga lên tiếng. Do tiềm năng tài chính và tăm tiếng, nhiều tác giả đổ xô vào thể loại này và hệ quả thế tất là sự việc tràn ngập của những tác phẩm có chất lượng sản phẩm và dịch vụ nội dung kém hoặc ô nhiễm.

Trên thực tế, sự tràn lan của isekai nghiêm trọng đến mức năm 2017, nhà xuất bản nổi tiếng Kadokawa của Nhật phải cấm isekai trong cuộc thi viết light novel của họ nhằm đảm bảo sự đa dạng.

Một mặt không thể tránh khỏi khác là với sự linh hoạt về độc giả và nội dung, isekai sẽ thu hút những nhóm độc giả đã sẵn có tư duy và góc nhìn sai lệch, hoặc những người dân có lựa chọn cực đoan, thiếu tin tưởng vào cuộc sống. Tại Nhật, đây vốn đã là một vấn đề đáng báo động khi những hiện tượng kỳ lạ như hikikomori đã phần nào trở thành “căn bệnh trầm kha” trong xã hội. Về thực chất, isekai thu hút mọi nhóm độc giả, nhưng dường như có chủ ý nhất định từ một số tác giả nhắm trực tiếp đến nhóm này vì họ cũng song song là khách hàng trung thành với chủ và chịu chi.

Một chủ đề gây khó chịu nữa trong isekai là cách tiếp cận của một số tác phẩm với những vấn đề trong cuộc sống. Thay vì khuyến khích nhân vật vượt lên, tìm ra lối thoát và từ đó có định hướng trong sáng, lành mạnh cho độc giả, nhiều tác phẩm chọn lựa cách cho nhân vật sống thụ động với hoàn cảnh của mình, và thoát khỏi tình trạng đó bằng những lựa chọn cực đoan.

Ở cách giải quyết và xử lý này, nhân vật không tự cải thiện bản thân, mà được “cứu giúp” bằng ảo tưởng phi hiện thực như một chuyến hành trình đến thế giới thứ hai, nơi họ được trao một thời cơ khác kèm những năng lực đặc biệt quan trọng mà không phải nỗ lực cố gắng gì.

Nếu được trang bị tư duy và định hướng đúng, được quan tâm sát sao bởi những người dân xung quanh và xã hội, người tiêu thụ isekai sẽ chỉ coi các tác phẩm này là tiêu khiển thuần tuý. Tuy nhiên, với những nhóm độc giả nhạy cảm và không được lưu ý quan tâm, nhất là độc giả trẻ, isekai có thể trở thành “xúc tác” cho những ảo tưởng và sự buông xuôi trong cuộc sống.

Một tác động ít đáng lo hơn nhưng cũng nên được nhắc đến là việc isekai dù vô tình hay cố ý xây dựng ảo tưởng về thành viên, dựa vào nền văn hóa cổ truyền tập thể cố hữu của Nhật Bản. Khác với nhiều quốc gia phương Tây, xã hội Nhật đặc biệt quan trọng đề cao yếu tố tập thể và yêu cầu mỗi thành viên không nên khác biệt hoặc làm phiền người khác.

Tuy nhiên, yếu tố thành viên và mong muốn thể hiện bản thân luôn vẫn là một phần nhu cầu không thể tách rời của con người. Lẽ thế tất, những người dân không được thỏa mãn nhu cầu này sẽ tìm tới isekai như một cách thoát ly và nếu không có định hướng, dễ sa đà vào ảo tưởng hoặc phát triển tâm lý cạnh tranh thiếu lành mạnh.

Đó là chưa tính một số tác phẩm thuộc thể loại này còn có cách xây dựng hình ảnh nhân vật không phù phù hợp với lứa tuổi xanh.

Trước những lo ngại về thể loại này, một số quốc gia đã có những động thái rắn rỏi. Hồi năm 2021, nước Nga đã ra lệnh cấm hàng loạt tác phẩm isekai do lo ngại ảnh hưởng tác động đến người xem.

Tòa án Nga đã đưa ra phán quyết cấm cửa một số bộ anime với lý do gieo rắc ý tưởng rằng “cái chết sẽ dẫn đến việc được đầu thai vào một trong những cuộc sống viên mãn hơn”. Phán quyết này cũng không hẳn khó hiểu, nếu xem xét một số thực trạng xã hội ở Nga. Trước tiên, tình trạng con cháu thiếu sự quan tâm của cha mẹ đang ngày một tăng, song song tỷ lệ tự tử ở giang sơn này cũng nằm top 3 toàn cầu. Một tác phẩm lãng mạn hóa việc đầu thai sẽ sở hữu được thể gây ra nhiều hệ lụy nếu được cấp phép ở thị trường này.

Dẫu sao, mấu chốt của vấn đề vẫn nằm ở tư duy và định vị trí hướng của người tiêu thụ, cũng như của xã hội. Bản thân các tác phẩm tiêu khiển không có gì xấu nếu chúng có chất lượng sản phẩm và dịch vụ nội dung lành mạnh, truyền tải thông điệp ý nghĩa và được tiếp nhận đúng cách. Isekai cũng chỉ là một trong số vô vàn thể loại văn hóa truyền thống phẩm khác tới từ giang sơn mặt trời mọc, và việc phổ thông hơn tất nhiên sẽ đồng nghĩa với mức độ liên hệ tới những tác động tiêu cực nhiều hơn thường nhật.

Nguồn: Tổng hợp