“Tru di tam tộc” và “tru di cửu tộc” trong lịch sử vẻ vang phong kiến Việt Nam

Tru di là giết. Tam tộc là họ cha, họ mẹ và họ vợ. Cửu tộc là chín đời từ cao tổ đến huyền tôn. Đây là hình phạt thảm khốc giành riêng cho kẻ mưu phản đại nghịch dưới cơ chế quân chủ (Đào Duy Anh, Hán Việt từ vị).

Bạn Đang Xem: tru di tam tộc là gì, tru di cửu tộc là gì

Tuy nhiên, tra cứu các bộ luật Hồng Đức và luật Gia Long, tất cả chúng ta không thấy nêu hình phạt tru di cửu tộc. Nguyễn Trãi, theo Đại Việt sử ký toàn thư, đã phải chịu hình phạt tru di tam tộc.

Tru di tam tộc có tức là đem ra xử tử, giết sạch cả 3 họ của người phạm tội gồm có: họ cha, họ mẹ và họ vợ (hoặc họ chồng).

Tru di cửu tộc có tức là đem ra xử tử, giết sạch cửu tộc gồm có: cao (ông sơ), tằng (ông cố), tổ (ông nội), khảo (cha), kỹ thân (mình, tức người phạm tội), tử (con), tôn (cháu), tằng (chắt), huyền (chích)

Từ tru (tiếng Hán: 誅, đọc là Zhū) và từ di (tiếng Hán: 夷, đọc là yí) trong tru di tam tộc, tru di cửu tộc đều cùng mang tức là giết sạch.

Khi một người phạm tội bị phán quyết tru di tam tộc thì những người dân trong cả 3 họ của người này sẽ bị giết từ trẻ đến già. Đó là lý do vì sao trong lịch sử vẻ vang, khi xẩy ra những vụ án tru di tam tộc thì thường có hàng trăm, thậm chí là có tới hàng ngàn người bị giết cùng một lúc, kể cả những người dân có quan hệ họ hàng khá xa với những người phạm tội cũng sẽ đem ra xử tử.

Xem Thêm : Tạp Chí Tâm Lý Học

Theo Từ nguyên (một bộ từ vị tiếng Hán ra mắt năm 1915), hai tiếng tam tộc có ít nhất bốn cách hiểu như sau:

1. Cha mẹ, đồng đội, vợ con là tam tộc (Phụ mẫu, huynh đệ, thê tử vi tam tộc).

2. Họ cha, họ mẹ, họ vợ là tam tộc (Phụ tộc, mẫu tộc, thê tộc vi tam tộc).

3. Cha, con, cháu (= con của con) là tam tộc (Phụ, tử, tôn vi tam tộc).

4. Bằng hữu của cha, đồng đội của mình, đồng đội của con là tam tộc (Phụ côn đệ, kỷ côn đệ, tử côn đệ vi tam tộc).

Vì có rất nhiều cách thức hiểu như trên cho nên ngay vụ án Nguyễn Trãi vào năm 1442 cũng được người thời nay hiểu khác nhau.

Cao Huy Giá khi dịch Đại Việt sử ký toàn thư đã viết như sau: “Ngày 16 (tháng 8 năm Nhâm Tuất), giết hành khiển Nguyễn Trãi và vợ lẽ là Nguyễn Thị Lộ, giết đến ba đời”. Ba đời đương nhiên chỉ có thể là đời cha, đời con và đời cháu (ứng với nghĩa 3 của Từ nguyên) mà thôi.

Còn Phan Huy Lê thì lại viết: “(…) Nguyễn Trãi bị ghen ghét gièm pha, có lần bị hạ ngục và cuối cùng bị tru di ba họ”. Ba họ, Theo phong cách hiểu thường là họ cha, họ mẹ và họ vợ (ứng với nghĩa 2 của Từ nguyên), đương nhiên phải nhiều và nặng hơn ba đời vì ba đời chỉ thuộc có một họ mà thôi.

“Tru di tam tộc” và “tru di cửu tộc” trong lịch sử vẻ vang phong kiến Trung Hoa

Xem Thêm : Điển tích điển cố là gì? Ý nghĩa điển tích điển cố trong tác phẩm văn học 

Hình phạt Tru di dựa trên quan hệ gia đình truyền thống trong xã hội cổ đại Trung Quốc. Hình phạt này thường ứng dụng cho những tội danh nặng nhất theo quan niệm phong kiến Trung Hoa, gồm “thông địch phản quốc” (phản quốc, tư thông với kẻ địch), “khi quân phạm thượng” (dối vua, mạo phạm đến hoàng phái), “mật mưu tạo phản” (mưu mô nổi loạn), “thao thiên tử tội” (tội chết nặng nề). Trong cơ chế quân chủ chuyên chế, hình phạt này diệt trừ hậu hoán vị, nhổ cỏ tận gốc những ảnh hưởng tác động từ tội nhân cùng thân nhân của họ, song song củng cố uy quyền vô thượng của nhà vua.

Hình phạt Tru di được nhận định rằng khởi thủy từ triều Thương trong lịch sử vẻ vang Trung Quốc. Bấy giờ, hình phạt này được gọi là nhị điễn (劓殄), xử tử tội nhân cùng với con cháu của họ. Sách Sử ký, thiên “Triệu thế gia”, có chép vụ án Tru di thời Xuân Thu, khi viên quan nước Tấn là Đồ Ngạn Cổ được sự đồng ý của Tấn Cảnh công, đem quân tru diệt toàn bộ gia tộc công thần Triệu Sóc. Sự kiện này là nguyên mẫu để tác gia Kỷ Quân Tường thời nhà Nguyên sáng tác vở tạp kịch Con côi nhà họ Triệu nổi tiếng. Tuy nhiên, theo những nhà nghiên cứu thì giai thoại này có nhẽ là hư cấu.

Đến thời Tần, hình phạt này mở rộng phạm vi “tam tộc” (3 dòng), “ngũ tộc” (5 dòng), “thất tộc” (7 dòng). Đến thời Tùy, hình phạt này bị Tùy Văn đế phế truất trừ, nhưng sau Tùy Dạng đế lại cho khôi phục và mở rộng đến hơn cả “cửu tộc” (9 dòng). Thậm chí là, thời Minh Thành Tổ còn ra lệnh tru di đến “thập tộc” trong vụ án Văn Hiếu Nhụ, giết chết tổng số có 873 người, không chỉ 9 dòng gia tộc Phương Hiếu Nhụ, mặc cả thân hữu, môn đồ của ông cũng vạ lây vì bị Minh Thành Tổ gộp lại cho thành dòng thứ 10.

Có nhiều thuyết khác nhau về khái niệm “tam tộc”. Có thuyết nhận định rằng “tam tộc” là “phụ mẫu” (cha mẹ), “huynh đệ” (đồng đội), “thê tử” (vợ con). Thuyết khác nhận định rằng “tam tộc” đó chính là “phụ” (cha), “mẫu” (mẹ), thê (vợ). Cũng xuất hiện thuyết lại cho “tam tộc” là “phụ” (cha), “tử” (con), “tôn” (cháu).

Còn về “cửu tộc”, theo Tộc chế đời nhà Chu, cửu tộc là 9 hạng người dân có liên hệ thân thuộc với bản thân tù túng: Cha mẹ, anh chị em, con trai con gái.

Cô ruột; Con chị em gái; Cháu ngoại (Bốn hạng người trên thuộc Tộc của cha); Ông ngoại; Bà ngoại; Dì ruột (Ba hạng người này thuộc Tộc của mẹ); Cha vợ; Mẹ vợ (Hai hạng người này thuộc Tộc của vợ).

Ðến thời nhà Tần, nhà Hán, Cửu Tộc đổi lại, lấy y theo thời vua Nghiêu vua Thuấn, tức là lấy người trong họ của cha, bà con trực hệ làm cơ bản, từ bản thân suy lên 4 đời, và từ bản thân lấy xuống 4 đời, tổng số là 9 đời, kể ra sau đây:

Cao Tổ: Kỵ Nội; Tằng Tổ: Cụ Nội; Tổ Phụ: Ông Nội; Phụ: Cha; Ngang với tù túng: đồng đội trai ruột (thân huynh đệ), đồng đội họ trai khác họ (biểu huynh đệ), đồng đội họ trai cùng họ (đường huynh đệ/nhị tòng huynh đệ, tức những người dân cùng ông nội, cụ nội), có thể lấy đến chung 3 thế hệ (tam tòng huynh đệ, tức là những người dân cùng kỵ nội); Nhi: Con trai con gái; Tôn: Cháu nội; Tằng tôn: Chắt; Huyền tôn: Chút.

Nhưng cho tới nay người ta vẫn quan niệm thường là lấy và hiểu 9 họ theo đời nhà Chu.