Ý thức ấy là sự việc yêu thương, gắn bó, hòa hợp tự nhiên; là sự việc kiên cường quật cường; là ý chí độc lập, tự do; là khát vọng và nỗ lực phấn đấu cho niềm hạnh phúc của thế hệ ngày mai. Chưa phải là điều kiện kèm theo vật chất, chính ý thức ấy mới tạo sự sức sống mãnh liệt, sức mạnh vô song để dân tộc bản địa có thể băng vượt mọi thử thách gieo neo của lịch sử hào hùng, tạo ra những bước phát triển kỳ diệu, đóng góp cho nhân loại những tinh hoa văn hóa truyền thống.

Bạn Đang Xem: Lấp lánh những giá trị tinh thần Việt

Tiếp thu, sáng tạo những giá trị nhân văn

Cho tới năm 1945, người Việt hồ hết mù chữ, vì không được đi học ở trường, không đọc được chữ Hán, chữ Pháp và cả chữ Việt. Không đọc được chữ nhưng chữ nghĩa được truyền mồm. Quê tôi ở Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh – đã từng được nghe các bà dệt cửi “nhắc vở” cho những nho sinh vật học sách thánh hiền. Chữ nghĩa nó thấm sâu, nhớ lâu, được truyền dạy đời này qua đời khác.

Mẹ tôi thường cấm không cho giẫm lên những tờ giấy có chữ. Tờ giấy đã vậy, người dân có học càng được kính trọng: Nghèo chữ quá nên trọng người hay chữ/ Bóp bụng nuôi con thành ông trạng, ông nghè…

Trong cách suy nghĩ của nhiều người, những tư tưởng, những thông điệp ông cha ta muốn gửi tới ngày mai nằm trong thư tịch, sách vở (đương nhiên) nhưng nằm hồ hết trong các công trình xây dựng kiến trúc, hội họa, tập quán… dân gian, đặc biệt quan trọng trong văn học truyền mồm vì đó là thứ ít thất lạc và không quân thù nào, thời kì nào hủy diệt được.

Truyền thuyết Âu Cơ đẻ trăm trứng để cho tất cả những người Việt có khái niệm “đồng bào”, có sự cố kết đặc biệt quan trọng, có kết đoàn và tình yêu thương “máu chảy ruột mềm”, “lá lành đùm lá rách rưới”. Thánh Gióng cho ta biết khi sơn hà lâm nguy, có thể tìm thấy những hero, những người dân tài giỏi ở nơi thôn quê; nuôi dưỡng người tài là trách nhiệm của tất cả làng, toàn quốc.

Tất cả chúng ta cũng đều biết rằng, Việt Nam có những nhà triết học, nhà tư tưởng lớn mang tầm cỡ thế giới, như Mâu Tử, Khương Tăng Hội đầu công nguyên; Thiền sư Vạn Hạnh, Thiền sư Mãn Giác… thế kỷ X, XI; Phật Hoàng Trần Nhân Tông thế kỷ XIII, Nguyễn Trãi thế kỷ XV, Nguyễn Bỉnh Khiêm thế kỷ XVI, Nguyễn Du thế kỷ XVIII, Hồ Chí Minh thế kỷ XX.

Xem Thêm :

Không dân tộc bản địa nào trên thế giới này lại không có một nền văn minh, văn hóa truyền thống; chẳng qua vì người ta chưa nghe biết mà thôi. Việt Nam trong đêm dài nô lệ hết của Phương Bắc lại của Phương Tây. Và phải sau ngót 20 năm bị cấm vận, chỉ khi mở cửa hội nhập ít lâu, rất nhiều giá trị Việt Nam được thế giới nghe biết: Việt Nam, sơn hà của những kỳ quan, của một xứ sở nên sống.

Văn học, nhất là văn học cổ điển được dịch ra thế giới và đứng ở tầm cao, thể hiện những yếu tố tiền phong, nhân văn thâm thúy. Nem Việt, Phở Việt, Áo dài Việt, sự cởi mở Việt Nam… thành những giá trị nhân loại.Có hay là không một ý thức Việt, những tinh hoa Việt? Câu vấn đáp, kiên cố là có. Và kiên cố có những giá trị mà nhân loại cần hướng tới.

Và để tất cả chúng ta tự hào, giữ gìn, bồi đắp cho những giá trị đó. Tất cả chúng ta cần phải khẳng định thêm một điều nữa, trong quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa truyền thống, tất cả chúng ta có tiếp thu, vay mượn những khái niệm, những tư tưởng của nước ngoài. Song, khi tất cả chúng ta đã tiếp nhận, cải biến và thuần hóa nó, thì đã có sự khác biệt, đã trở thành những giá trị thuần Việt.

Thừa hưởng và phát huy truyền thống văn hóa truyền thống dân tộc bản địa

Từ thế kỷ XV, Nguyễn Trãi đã khẳng định trong Bình Ngô đại cáo: Như nước Đại Việt ta từ trước/ Vốn xưng nền văn hiến đã lâu. Các nhà nghiên cứu Trần Văn Giàu, Đào Duy Anh, Nguyễn Văn Huyên, Nguyễn Hồng Phong… đến những Quyết nghị của Đảng đều đã tổng kết nhiều nét cốt lõi nhất của hệ giá trị Việt mà cơ bản là lòng yêu nước, lao động chuyên cần sáng tạo, tình yêu thương và sự khoan dung.

Chúng tôi hoàn toàn tán đồng với những ý kiến đó, nhưng để làm rõ cội nguồn, thấy được sự khác biệt Việt Nam so với thế giới, chỉ xin nêu một đặc điểm: Sự cố kết gia đình, lấy gia đình làm tế bào của xã hội, lấy gia đình làm phương châm xử sự và nền tảng văn hóa truyền thống.

Việt Nam từ lâu đã là một sơn hà quần tụ của nhiều tộc người, tới từ nhiều phương trời khác nhau. Có một thực tế rất rõ ràng ràng, Việt Nam có 54 dân tộc bản địa nhưng rất hòa thuận.

GS Trần Văn Giàu trong cuốn sách “Giá trị ý thức truyền thống của dân tộc bản địa Việt Nam” do NXB giáo dục-đào tạo xuất bản năm 1980 viết: “Trước lúc văn hóa truyền thống Hán và Nho giáo vào xứ ta thì nước ta lúc ấy mang tên gọi là Văn Lang – Âu Lạc đã có một nền văn hóa truyền thống địa phương độc đáo và một nền đạo đức của một cộng đồng Nhân dân được tập hợp từ lâu thành nước tự chủ”.

Người địa phương không chỉ thương mình mà còn thương người, “thương người như thể thương thân”, nuôi nấng những kẻ thiến nạn (những tên làng Nhượng Bạn, Minh Hương…; những đền thờ như Đền Cờn thờ hoàng hậu, công chúa nhà Tống, đã nói lên điều đó). Chính vì tình thương mênh mang này đã cảm hóa, đồng hóa được những dân cư mới.

Xem Thêm : Phòng khám Đa Khoa 52 Nguyễn Trãi

Những dân cư mới lại biết nuôi nấng người mới nữa, tạo thành một truyền thống “Bầu ơi, thương lấy bí cùng/ Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn”. “Giàn” đây là làng xã, là Tổ quốc Việt Nam. Một làng xã, Tổ quốc ơn nghĩa và nên sống như vậy, trong đó sâu xa là văn hóa truyền thống của tình thương, cội nguồn của ý thức kết đoàn, nhân ái.

Vì gia đình, vì con cháu muôn thuở thế hệ ngày mai mà ý chí bảo vệ độc lập, mà tình yêu Tổ quốc, “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh” khi đối chiếu với người Việt lớn gấp bội lần và mục tiêu này luôn kêu gọi được sự kết đoàn toàn dân. Nó lý giải sức mạnh vô song của dân tộc bản địa trước mọi tên thù xâm lược. Nó cũng là nguyên tự tạo nên sự lao động chuyên cần, tính kiên cường chịu đựng.

Xây dựng Hệ giá trị Việt

Hệ giá trị (Value System, Values Code…) của một quốc gia, một dân tộc bản địa, hiểu đơn giản nó vừa là kết quả tích lũy được trong tiến trình lịch sử hào hùng của quốc gia ấy, dân tộc bản địa ấy; vừa thể hiện khát vọng vươn tới, là tiêu chí, nhiệm vụ của thời đoạn lịch sử hào hùng mới.

Trong bài phát biểu tại Hội nghị Văn hóa truyền thống toàn quốc năm 2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã gợi ý những giá trị cấu thành lên Hệ giá trị quốc gia. Ngày 29/11/2022, tại Hà Nội Thủ Đô có Hội thảo chiến lược quốc gia “Hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa truyền thống, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới” đã có nhiều ý kiến đáng lưu ý.

Trong những giá trị truyền thống, cùng với sự thân thiện gia đình, người Việt có hai nét ưu trội khác: Óc thực tế và sự uyển chuyển của tính cách nước (ở bầu thì tròn, ở ống thì dài). Đây là phát hiện của GS Cao Xuân Huy qua tổng kết của ông cha. Này cũng là nét rất đáng để lưu ý. Giữa “cải tạo hoàn cảnh” và “phù phù hợp với hoàn cảnh”, người Việt từ nghìn xưa đã chọn cái dễ làm hơn, cái thực tế hơn, và vì thế nó khoa học hơn: “Phù phù hợp với hoàn cảnh”!

Khát vọng của dân tộc bản địa ta, sơn hà ta, được ghi trong Quyết nghị của Đảng, ý Đảng lòng dân, là đưa Việt Nam thành một quốc gia phát triển, sánh vai với cường quốc năm châu vào vào giữa thế kỷ này, vào dịp kỷ niệm 100 năm ngày thành lập nước. Khát vọng ấy trở thành niềm tin trong mỗi con người và có ý nghĩa, sức mạnh vô cùng lớn lao. Tin ở mình. Tin ở dân tộc bản địa. Tin ở Đảng. Tin ở tương lai.

Niềm tin là một giá trị trong Hệ Giá trị Việt.

Ngày xuân mang óng ánh Niềm tin, hát lên và bước tiếp!