Dẫn chứng là gì? Cách triển khai dẫn chứng trong bài văn nghị luận

Bạn Đang Xem: Dẫn chứng là gì? Cách triển khai dẫn chứng trong bài văn nghị luận

1. Dẫn chứng là gì?

Xét trong kết cấu đoạn văn, để sở hữu sự lập luận thâm thúy cần có mạng lưới hệ thống: luận điểm, luận cứ, luận chứng. Về dẫn chứng, đã có nhiều cách thức khái niệm khác nhau về dẫn chứng có nhiều cách thức khái niệm khác nhau:

– Trong dự án công trình nghiên cứu Từ vựng Hán Việt, Phan Văn Các đã khái niệm luận chứng như sau:

+ Nghĩa 1: Là chứng cớ làm chỗ tựa cho lập luận (Luận chứng đầy đủ và chuẩn xác).

+ Nghĩa 2: Sự chứng minh một suy đoán là đúng hay là không, dựa trên suy đoán đã biết là đúng. (Bản luận chứng).

– Trong tài liệu Làm văn 12, Phó GS Đỗ Ngọc Thống đã khái niệm:“Luận chứng là sự việc phối hợp, tổ chức các lí lẽ và dẫn chứng để thuyết minh cho luận điểm. Thực chất của luận chứng, là cách đưa luận cứ vào quĩ đạo lôgic để tạo thành sức thuyết phục cho luận điểm”.

– Từ vựng Wiktionary khái niệm về dẫn chứng:

+ Danh từ: Dẫn chứng là “Cái được đưa ra để chứng minh làm cơ sở cho điều nói ra, viết ra”

+ Động từ: Dẫn ví dụ, bằng cớ để chứng minh cho điều nói ra, viết ra là đúng, là có cơ sở. Dẫn chứng ra nhiều cứ liệu xác thực.

Như vậy, dẫn chứng là chứng cớ làm chỗ tựa vững chắc cho lập luận tăng thêm sức chuẩn xác, thuyết phục cho luận cứ, luận điểm trong bài văn nghị luận. Luận chứng là cách gọi đầy đủ của dẫn chứng và sự phân tích, phản hồi dẫn chứng trong bài văn nghị luận.

2. Dẫn chứng trong nghị luận văn học.

Dẫn chứng trong văn nghị luận văn học là những chứng cứ tạo nên tính thuyết phục cho bài văn nghị luận văn học. Trong bài văn nghị luận nói chung, luận chứng có thể là chứng cớ về số liệu, sách vở và giấy tờ, chứng cớ…Trong nghị luận văn học, luận chứng có thể là: câu thơ, đoạn thơ, những nhận định, nhận định và đánh giá của không ít tác giả, nhà lí luận phê bình…khi đối chiếu với các tác phẩm văn xuôi dẫn chứng có thể là: cụ thể chi tiết, nhân vật (ngoại hình, lời nói, hành động, nội tâm) tình tiết, tình tiết, hình ảnh, không gian, thời kì…

Dẫn chứng phân theo thể loại văn học gồm có:

– Trữ tình: Dẫn chứng có thể là một bài thơ, đoạn thơ, hình ảnh, cấu tứ, tiết điệu thơ.

– Tự sự: So với thể loại tự sự dẫn chứng có thể là nội dung tóm tắt, nhân vật (xuất thân, ngoại hình, lời nói, hành động, diễn biến tâm lí nhân vật) trong truyện ngắn, tiểu thuyết, kịch. Những tình tiết truyện, cụ thể chi tiết, hình ảnh, không gian, thời kì, diễn biến mẩu truyện.

– Kịch: Dẫn chứng có thể là xung đột và cách giải quyết và xử lý xung đột, hành động kịch, nhân vật kịch, tiếng nói kịch: Hội thoại, độc thoại bàng thoại.

Dẫn chứng theo yêu cầu của đề bài nghị luận văn học:

Xem Thêm : Thot là gì? Ý nghĩa của Thot và nguồn gốc ra đời của Thot

Trong một bài nghị luận văn học, sẽ có được rất nhiều dẫn chứng. Dẫn theo dự án công trình nghiên cứu Văn bồi dưỡng học trò năng khiếu sở trường trung học cơ sở, GS Nguyễn Đăng Mạnh và Phó GS Đỗ Ngọc Thống đã phân loại dẫn chứng thành hai loại: “dẫn chứng bắt buộc” và “dẫn chứng mở rộng”:

– “Dẫn chứng bắt buộc là dẫn chứng nằm trong phạm vi yêu cầu của đề về tư liệu” (Nguyễn Đăng Mạnh, 1998, tr.59)

– “Dẫn chứng mở rộng là loại dẫn chứng ngoài phạm vi trên do người viết tự viện dẫn ra để liên hệ, so sánh, so sánh nhằm làm sáng tỏ thêm ý đang rất được thảo luận” (Nguyễn Đăng Mạnh, 1998, tr.59)

Ví dụ đề bài: Nhận định về thơ Tố Hữu, có ý kiến nhận định rằng: “Nổi lên trong thơ Tố Hữu như một thành công tuyệt đẹp là những sáng tác về Bác bỏ Hồ yêu kính”

– Dẫn chứng bắt buộc: Các tác phẩm thơ của Tố Hữu viết về chủ toạ Hồ Chí Minh: Bác bỏ ơi, Sáng tháng năm, Theo chân Bác bỏ, Cánh chim không mỏi, Hồ Chí Minh, Một khúc ca, Trưa tháng Tư, Sài Gòn…Có thể là một hoặc hai trong một số các sáng tác của Tố Hữu đề làm rõ vấn đề những sáng tác thành công về Hồ Chủ toạ yêu kính.

– Dẫn chứng mở rộng: Các tác phẩm viết về Bác bỏ Hồ của không ít tác giả khác. Có thể là: Bác bỏ Hồ – Người cho em tất cả của Hoàng Long, Hoàng Lân, Cháu nhớ Bác bỏ Hồ của Thanh Hải (8/1956), Đêm nay Bác bỏ không ngủ của Minh Huệ (1951), Em gặp Bác bỏ Hồ của Trần Đăng Khoa, Quân nhân Ông Cụ của Nông Quốc Chấn…Trong quá trình làm bài, người viết có thể liên hệ một số vần thơ khác về Bác bỏ để mở rộng dẫn chứng, tạo độ sâu, độ rộng cho dẫn chứng trong lập luận.

Dẫn chứng mở rộng có thể ở nhiều Lever. Dẫn chứng bắt buộc là một đoạn thơ, một đoạn trích văn xuôi thì dẫn chứng mở rộng có thể là một tác phẩm thơ, một tác phẩm văn xuôi. Dẫn chứng bắt buộc là một tác phẩm văn học này thì dẫn chứng mở rộng có thể là tác phẩm khác của cùng nhà văn hoặc tác phẩm của nhà văn khác cùng đề tài, thời đoạn văn học. Ngoài ra dẫn chứng mở rộng có thể là các nhận định, quan niệm, ý kiến nhận định và đánh giá của không ít nhà văn, nhà phê bình văn học.

Tất cả chúng ta đã phân loại dẫn chứng trong một bài văn nghị luận, cần đưa ra một nguyên tắc sử dụng. Như tên gọi của hai loại dẫn chứng “bắt buộc”- cần được ưu tiên, chú trọng, tập trung vào dẫn chứng bắt buộc để làm sáng tỏ vấn đề, mở rộng – để làm sáng tỏ thêm vào cho dẫn chứng bắt buộc. Để sở hữu một bài văn đúng cần khai thác tốt dẫn chứng bắt buộc nhưng để sở hữu một bài văn hay cần có thêm dẫn chứng mở rộng. Như nhận định và đánh giá của GS Nguyễn Đăng Mạnh trong Văn bồi dưỡng năng khiếu sở trường trung học cơ sở: “Dẫn chứng bắt buộc cho tất cả những người đọc thấy bề sâu của người phân tích còn qua dẫn chứng mở rộng thấy được bề rộng trong tầm tri thức văn của người ấy.” Trong thực tế, sẽ có được một số dạng đề không giới hạn phạm vi đưa dẫn chứng, chính người viết cần tự đề ra giới hạn về dẫn chứng văn học.

3. Phân tích dẫn chứng.

a. Thao tác phân tích dẫn chứng.

– Khái niệm: Phân tích là chia nhỏ đối tượng người dùng thành các yếu tố để xem xét một cách tường tận nội dung, hình thức và quan hệ bên trong cũng như phía ngoài của chúng.

– Mục tiêu: Làm rõ đặc điểm về nội dung, hình thức, cấu trúc và các quan hệ bên trong, phía ngoài của đối tượng người dùng (sự vật, hiện tượng kỳ lạ)

– Yêu cầu:

+ Xác định vấn đề phân tích

+ Chia vấn đề thành những khía cạnh nhỏ

+ Tổng thể tổng hợp, phân tích bao giờ cũng gắn với tổng hợp. Đó là thực chất của thao tác phân tích trong văn nghị luận

– Cách phân tích:

+ Các yếu tố, các phương tiện nội bộ tạo nên đối tượng người dùng và quan hệ giữa chúng với nhau

+ Quan hệ giữa đối tượng người dùng với những đối tượng người dùng liên quan:

• Nguyên nhân – kết quả
• Kết quả- nguyên nhân

Xem Thêm : Hàng nội địa Trung Quốc là gì? Hàng này có chất lượng không?

+ Thái độ, sự nhận định và đánh giá của người phân tích khi đối chiếu với đối tượng người dùng được phân tích.

Thao tác lập luận phân tích nằm trong mạng lưới hệ thống các thao tác lập luận của văn bản nghị luận:

+ Thao tác lập luận giảng giải, thao tác lập luận phân tích.

+Thao tác lập luận chứng minh, thao tác lập luận phản hồi.

+Thao tác lập luận so sánh.

+Thao tác lập luận bác bỏ bỏ.

Trong quá trình làm văn, không thể tách rời các thao tác một cách rõ ràng. Như khi phân tích một dẫn chứng không chỉ thuần tuý dùng một thao tác lập luận phân tích mà song song đó người viết cần sử dụng thao tác phản hồi, so sánh để đào sâu trong việc khai thác dẫn chứng.

Người viết phân tích dẫn chứng cần chia, tách đối tượng người dùng thành các yếu tố theo những tiêu chí, quan hệ nhất định (quan hệ giữa các yếu tố tạo nên đối tượng người dùng, quan hệ nhân quả, quan hệ giữa đối tượng người dùng với những đối tượng người dùng có liên quan, quan hệ giữa người phân tích với đối tượng người dùng được phân tích…).

Phân tích cần đi sâu vào từng yếu tố, từng khía cạnh, song cần đặc biệt quan trọng lưu ý đến quan hệ giữa chúng với nhau trong một chỉnh thể toàn vẹn, thống nhất.

Khi đã chia nhỏ vấn đề để làm rõ, người viết có thể sử dụng thao tác so sánh để làm sáng rõ đối tượng người dùng đang nghiên cứu trong tương quan với đối tượng người dùng khác. So sánh đúng làm cho bài văn nghị luận sáng rõ, cụ thể, sinh động và có sức thuyết phục. Khi so sánh phải để các đối tượng người dùng vào cùng một phương diện, nhận định và đánh giá trên cùng một tiêu chí mới thấy sự giống nhau và khác nhau giữa chúng song song phải nêu rõ ý kiến, ý kiến của người viết/nói.

b. Vai trò của việc phân tích dẫn chứng trong bài văn nghị luận văn học.

Trong bài nghị luận văn học dẫn chứng chiếm một vị trí rất quan trọng bởi lẽ, ông bà ta có câu: “Nói có méc, sách có chứng” quả nhiên như vậy.

Thứ nhất tất cả chúng ta điểm qua vị trí của dẫn chứng trong bài văn nghị luận. Xét trong lập luận, một bài văn được kết cấu có ba phần: mở bài, thân bài, kết bài. Trong số đó phần thân bài được kết cấu từ nhiều đoạn văn. Mỗi đoạn văn có một cấu trúc riêng, bỏ qua phần chuyển đoạn để tạo nên tính mạch lạc, tính liên kết cho bài văn, chúng tôi xét trong mạng lưới hệ thống lập luận gồm: luận điểm, luận cứ, luận chứng. Trong cấu trúc của một đoạn văn, có nhiều cách thức triển khai như sau: tổng – phân – hợp, quy nạp, suy diễn, song hành, móc xích, nêu phản đề, so sánh, phân tích nhân quả, vấn đáp. Ứng với mỗi kiểu kết cấu đoạn văn khác nhau mà dẫn chứng sẽ tiến hành để tại một vị trí khác nhau. Trong giới hạn của đề tài này, chúng tôi sẽ đi sâu vào kiểu kết cấu phổ thông và có tính ứng dụng tốt nhất có thể: tổng – phân – hợp. Xét trong cấu trúc của kết cấu tổng – phân – hợp, thông thường dẫn chứng được để tại vị trí giữa hoặc gần cuối đoạn văn.

Thứ hai, vị trí – nhận định và đánh giá một vị trí xứng danh, tức ý nghĩa của dẫn chứng trong đoạn văn và bài văn nghị luận văn học. Có thể nhận định và đánh giá luận chứng như một mảnh ghép đặc biệt quan trọng trong bức tranh – đoạn văn. Chúng tôi nhận định và đánh giá cao vai trò của dẫn chứng bởi lẽ, khi người viết phân tích đề triển khai ý để hình thành mạng lưới hệ thống luận điểm. Vì một số lý do, thỉnh thoảng trong quá trình giảng dạy trên lớp thầy cô đã cung cấp các ý chính, những ý đó có thể trở thành các luận điểm. Tuy nhiên khó khăn là cách lập luận, đưa ra những luận cứ, luận chứng thế nào để phù hợp? Trong những khi đó dẫn chứng là cơ sở để tái tạo cho luận điểm và minh chứng cho những gì người viết đã trình bày trước.

Minh chứng xác thực – tạo nên tính thuyết phục cho bài văn nghị luận. Một trong những đặc trưng cơ bản nhất của văn nghị luận là thuyết phục người đọc, người nghe. Có như vậy mới thấy dẫn chứng giữ một vị trí then chốt, là một tiêu chí nhận định và đánh giá, để xác minh tính chuẩn xác của lập luận mà người viết đưa ra. Luận cứ của lập luận phải trung thực, xác đáng và toàn diện. Quan hệ giữa luận điểm và luận cứ rất khăng khít, chặt chẽ: Luận điểm làm sáng rõ đứng được là dựa vào luận cứ, còn luận cứ, luận chứng nêu ra để phục vụ cho luận điểm. Trong nội bộ các luận cứ, lí lẽ và dẫn chứng cũng soi sáng lẫn nhau: lí lẽ tạo cho dẫn chứng khả năng thuyết minh cho luận điểm, còn dẫn chứng thực tế lại làm cho lí lẽ có nội dung, có sức nặng.

Thêm nữa việc chọn dẫn chứng là một tiêu chí nhận định và đánh giá học trò, nhất là học trò lớp chuyên, lớp chọn. Để đã dành tính thuyết phục một cách thâm thúy cần có một sự sắp xếp “có ý đồ”. Sự sắp xếp “có ý đồ” đó không phải bất kì một học trò nào thì cũng làm được khi làm bài văn nghị luận văn học. Tìm được dẫn chứng đã là một bước khó nhưng mạng lưới hệ thống và sắp xếp lại là quan trọng. Nhưng quan trọng hơn là cách viết, bàn luận dẫn chứng ấy thế nào để làm sáng tỏ vấn đề xuất luận một cách thuyết phục. Từ đó, qua việc hình thành mạng lưới hệ thống dẫn chứng một cách lôgic, khoa học bàn luận dẫn chứng một cách thâm thúy là một tiêu chí để giáo viên nhận định và đánh giá năng lực học trò trong viết văn, và đó cũng là điều kiện kèm theo cần của học trò chọn, học trò giỏi môn Văn cần trang bị cho mình.

Ngoài việc tạo nên tính chuẩn xác, tính thuyết phục cho bài văn nghị luận văn học. Dẫn chứng còn tạo nên sự độc đáo, sức quyến rũ cho bài văn nghị luận. Việc chọn lựa được dẫn chứng phù hợp, tiêu biểu, đa dạng tạo nên sự phong phú, đa dạng tạo điểm nhấn, tính thẩm mĩ cho bài văn nghị luận của học trò.

Điểm qua vị trí, vai trò của dẫn chứng trong bài nghị luận văn học để tất cả chúng ta có một chiếc nhìn đầy đủ hơn về dẫn chứng. Dẫn chứng không thuần tuý là sự việc nhớ và chép lại một hai câu thơ hay một tình tiết truyện mà nó còn thể hiện tư duy lôgic, tri thức, kĩ năng trong lập luận văn nghị luận văn học. Dẫn chứng còn là một một tiêu chí để phân định, nhận định và đánh giá năng lực của học trò giỏi văn.