Bạn Đang Xem: Tên chuyên đề: CA DAO- DÂN CA

B. Nội dung:

I. Khái niệm ca dao- dân ca:

Ở phần này GV cần đưa ra những vướng mắc:

? Nêu khái niệm ca dao- dân ca em đã được học trong lớp học Ngữ văn 7? (Vướng mắc nhận diện)

Theo SGK Ngữ văn 7 tập 1 trang 35 đã nêu khái niệm về ca dao- dân ca như sau:

– Ca dao- dân ca là tên gọi gọi chung của rất nhiều thể loại trữ tình dân gian phối hợp lời và nhạc, diễn tả đời sống nội tâm của con người.

– SGK cũng phân biệt hai khái niệm ca dao và dân ca

+ Dân ca là những sáng tác dân gian phối hợp lời và nhạc.

+ Ca dao là lời thơ của dân ca.

II. Đặc điểm của ca dao, dân ca:

1. Về nội dung.

– Ca dao, dân ca là những bài thơ dân gian do nhân dân lao động sáng tác và thuộc thể loại trữ tình đã diễn tả một cách sinh động và thâm thúy đời sống tâm hồn, tình cảm, tư tưởng của người lao động.

2. Về nghệ thuật và thẩm mỹ.

a, Tiếng nói trong ca dao:

– Tiếng nói trong ca dao mặn mòi sắc tố địa phương, giản dị, trung thực, hồn nhiên, gần gụi với lời ăn tiếng nói hàng ngày của nhân dân. Ví dụ như bài ca dao:

Đứng bên ni đồng, ngó bên tê đồng, mênh mông bát ngát

Đứng bên tê đồng, ngó bên ni đồng, bát ngát mênh mông “.

Thân em như chẽn lúa đòng đòng

Phất phơ dưới ngọn nắng hồng sớm mai

( Trong số đó ni= này; tê= kia: tiếng địa phương miền trung).

– Có nhiều bài ca dao được Viral nhanh chóng trở thành tiếng nói riêng của nhiều địa phương khác nhau nhờ việc thay đổi địa danh là chủ yếu.

Ví dụ:

Đường vô xứ Huế quanh quanh

Non xanh nước biếc như tranh hoạ đồ

Ai vô xứ Huế thì vô

…

b,Thể thơ trong ca dao:

Ca dao là phần lời của dân ca, do đó các thể thơ trong ca dao cũng sinh ra từ dân ca. Các thể thơ trong ca dao cũng được dựng trong các loại văn vần dân gian khác (như tục ngữ, câu đố, vè …). Có thể chia các thể thơ trong ca dao thành bốn loại đây chính là:

– Các thể vãn

– Thể lục bát

– Thể song thất và song thất lục bát

– Thể hỗn hợp (hợp thể)

Trong SGK Ngữ văn 7 tập I các bài ca dao được đưa vào chủ yếu là thể lục bát (mỗi câu gồm hai dòng hay hai vế, dòng trên sáu âm tiết, dòng dưới tám âm tiết nên gọi là “thượng lục hạ bát”). Này cũng là thể thơ sở trường nhất của ca dao. Thể thơ này được phân thành hai loại là lục bát chính thể (hay chính thức) và lục bát biến thể (hay biến thức). Ở lục bát chính thể, số âm tiết không thay đổi (6+8), vần gieo ở tiếng thứ sáu (thanh bằng), nhịp thơ phổ thông là nhịp chẵn (2/2/2 …), cũng xuất hiện thể nhịp thay đổi (3/3 và 4/4). Ở lục bát biến thể, số tiếng (âm tiết) trong mỗi vế có thể tăng, giảm (thường dài thêm hơn thường ngày).

Ví dụ: Đứng bên ni đồng, ngó bên tê đồng, mênh mông bát ngát

Đứng bên tê đồng, ngó bên ni đồng, bát ngát mênh mông .

(12 âm tiết).

c, Kết cấu của ca dao

*Thể cách của ca dao

“Phú”, “tỉ”, “hứng” là ba thể cách của ca dao (cảnh phụ diễn ý tình).

– “Phú” ở đây có tức là phô bày, diễn tả một cách trực tiếp, không qua sự so sánh.

Ví dụ: Cậu cai nón dấu lông gà,

Ngón tay đeo nhẫn gọi là cậu cai.

Ba năm được một chuyến sai,

Áo ngắn đi mượn, quần dài đi thuê.

– “Tỉ” tức là so sánh (gồm có cả so sánh trực tiếp – tỉ dụ và so sánh gián tiếp – ẩn dụ).

Ví dụ: Thân em như trái bần trôi,

Gió dập sóng dồi biết tấp vào đâu?

– “Hứng” là cảm hứng. Người xưa có câu “Đối cảnh sinh tình”. Những bài ca dao trước nói đến “cảnh” (gồm có cả cảnh vật, sự việc) sau mới bộc lộ “tình” (tình cảm, ý nghĩa, tâm sự) đều được xem là tuân theo thể “hứng”.

Ví dụ: Ngó lên nuộc lạt mái nhà,

Bao nhiêu nuộc lạt nhớ ôngg bà bấy nhiêu.

* Phương thức thể hiện

Những bài ca dao trong SGK Ngữ văn 7 chủ yếu có ba phương thức thể hiện là:

– Phương thức đối đáp (hội thoại), chủ yếu là phòng ban lời ca được sáng tác và sử dụng trong hát đối đáp nam nữ, gồm có cả hội thoại hai vế và một vế.

Ví dụ: Hội thoại hai vế:

– Ở đâu năm cửa nàng ơi

Sông nào sáu khúc nước chảy xuôi một dòng?

– Phương thức tường thuật (hay kể chuyện trữ tình, khác với tường thuật trong các loại tự sự).

Ví dụ:

Xem Thêm : Định nghĩa của Hyperextension là gì?

Con cò chết rũ trên cây,

Cò con mở lịch xem ngày làm ma.

Cà cuống uống rượu la đà,

Chim ríu rít bò ra lấy phần.

Chào mào thì đánh trống quân,

Chim chích cởi trần, vác mõ đi giao.”

– Phương thức miêu tả (miêu tả theo cảm hứng trữ tình, khác với miêu tả khách quan trong các thể loại tự sự).

Ví dụ: Đường vô xứ Huế quanh quanh,

Non xanh nước biếc như tranh hoạ đồ.

Ai vô xứ Huế thì vô

…

– Ngoài ra còn tồn tại cả ba phương thức hợp lại (tường thuật kết phù hợp với đối thọai; tường thuật kết phù hợp với miêu tả; phối hợp cả ba phương thức)

– Do nhu cầu truyền mồm và nhu cầu ứng tác, nhân dân thường sử dụng những khuôn, dạng có sẵn, tạo nên những đơn vị tác phẩm hoặc dị bản rưa rứa như nhau.Ví dụ: “Thân em như” … (“hạt mưa sa”, “hạt mưa rào”, “tấm lụa đào”, “trái bần trôi” …)

d, Thời kì và không gian trong ca dao

* Thời kì:

– Thời kì trong ca dao vừa là thời kì thực tế khách quan vừa là thời kì của tưởng tượng, hư cấu mang tính chất chủ quan của tác giả.

– Ca dao có rất nhiều câu mở đầu bằng hai tiếng “chiều chiều” như: “Chiều chiều xách giỏ hỏi rau”, “Chiều chiều ra đứng bờ sông”,”Chiều chiều lại nhớ chiều chiều”, “Chiều chiều ra đứng ngõ sau” ,… “Chiều chiều” có tức là chiều nào thì cũng vậy, sự việc diễn ra lặp đi tái diễn.

– Ngoài ra thời kì trong ca dao còn sử dụng hàng loạt những trạng ngữ (hay cụm từ) chỉ thời kì như : “lúc này”; “tối qua”; “đêm qua” … thì ai cũng hiểu là người nói đang ở thời khắc ngày nay để nhớ lại và nhắc lại chuyện vừa xẩy ra không lâu. Nhìn chung thời kì trong ca dao trữ tình là thời kì nghệ thuật và thẩm mỹ mang tính tượng trưng, phiếm chỉ (hay phiếm định). Vì thế nó phù phù hợp với nhiều người, ở nhiều nơi và thời khắc khác nhau.

* Không gian

– Khụng gian trong ca dao cũng vừa là không gian thực tế khách quan, vừa là không gian trong trí tưởng tượng mang tính chất tượng trưng của tác giả.

– Khi không gian thuộc về “đối tượng người tiêu dùng phản ánh, miêu tả thì đó là không gian thực tế được tái tạo trong ca dao”. Ví dụ: xứ Huế, xứ Thanh, sông Lục Đầu, sông Thương … và những nơi khác trong ca dao, nhất là ca dao về phong cảnh và sản vật các địa phương.

Ví dụ:

Rủ nhau xem cảnh Kiếm Hồ

Xem cầu Thê Húc, xem chùa Ngọc Sơn.

Cũng giống như thời kì, khi không gian được nói đến như một yếu tố góp phần tạo nên hoàn cảnh, trường hợp để tác giả bộc lộ cảm tưởng (trực tiếp hoặc gián tiếp) thì đó là không gian mang tính chất tượng trưng do tác giả tưởng tượng, hư cấu hoặc tái tạo theo cảm xúc thẩm mĩ của mình. Ví dụ những hình ảnh về không gian, địa điểm mang tính chất tượng trưng, phiếm chỉ, thường xuyên xuất hiện trong ca dao trữ tình ( “cánh đồng”, “thác”, “ghềnh”, “bờ ao”, “mái nhà”, “ngõ sau” …). Trong cả những địa điểm có thực khi vào ca dao trữ tình cũng mang tính chất tượng trưng.

d, Thủ pháp nghệ thuật và thẩm mỹ chủ yếu

Những bài ca dao được đưa vào SGK Ngữ văn 7 có nhiều thủ pháp nghệ thuật và thẩm mỹ khác nhau (mang nét đặc trưng của ca dao truyền thống). Ở đây chỉ đề cập đến những thủ pháp chủ yếu.

– So sánh là thủ pháp nghệ thuật và thẩm mỹ được sử dụng thường xuyên, phổ thông nhất, gồm có so sánh trực tiếp (tỉ dụ), so sánh gián tiếp (ẩn dụ). Tỉ dụ là so sánh trực tiếp, thường có những từ chỉ quan hệ so sánh: như, như thể, như thể …đặt giữa hai vế (đối tượng người tiêu dùng và phương diện so sánh).

Vớ dụ: – Đường vô xứ Huế quanh quanh

Non xanh nước biếc như tranh hoạ đồ.

– Thân em như chẽn lúa đòng đòng

Phất phơ dưới ngọn nắng hồng sớm mai.

– Yêu nhau như thể chân tay

Bằng hữu hoà thuận , song thân vui vầy.

– Công cha như núi ngất trời

Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển Đông.

– Còn ở ẩn dụ (so sánh ngầm) thì không những không có quan hệ từ so sánh mà đối tượng người tiêu dùng so sánh cũng được ẩn đi, chỉ từ một vế là phương diện so sánh (ở đây đối tượng người tiêu dùng và phương diện so sánh hoà nhập làm một). Do vậy mà hình thức ẩn dụ súc tích hơn tỉ dụ.

Ví dụ bài ca dao sau là tập hợp bốn hình ảnh ẩn dụ, mỗi hình ảnh ám chỉ một hoàn cảnh đáng thương của người lao động:

Thương thay thân phận con tằm,

Kiếm ăn được mấy phải nằm nhả tơ.

Thương thay lũ kiến lí tí,

Kiếm ăn được mấy phải đi tìm mồi.

Thương thay hạc lánh đường mây,

Chim bay mỏi cánh biết ngày nào thôi.

Thương thay con cuốc giữa trời,

Dầu kêu ra máu có người nào nghe.

Đặc biệt quan trọng ẩn dụ gắn rất chặt với nghệ thuật và thẩm mỹ nhân hóa, mượn thế giới loài vật để nói thế giới loài người.

Ví dụ bài ca dao trong tương lai mỗi loài vật tượng trưng cho một loại người, hạng người trong xã hội xưa:

Xem Thêm : Định nghĩa của Hyperextension là gì?

Con cò chết rũ trên cây,

Cò con mở lịch xem ngày làm ma.

Cà cuống uống rượu la đà,

Chim ri ríu rít bò ra lấy phần.

Chào mào thì đánh trống quân,

Chim chích cởi trần vác mừ mõ đi giao.

– Giải pháp nghệ thuật và thẩm mỹ đối xứng (đối ý, đối từ):

Ví dụ: Số cô chẳng giàu thì nghèo

Ngày ba mươi tết thịt treo trong nhà.

– Nghệ thuật và thẩm mỹ trùng điệp (gồm có cả điệp ý, điệp từ).

Ví dụ: Cái cò lặn lội bờ ao

Hỡi cô yếm đào lấy chú tôi chăng?

– Nghệ thuật và thẩm mỹ phóng đại được sử dụng hồ hết ở những bài ca dao dùng để làm châm biếm:

Ví dụ: Cậu cai nón dấu lông gà,

Ngón tay đeo nhẫn gọi là cậu cai.

Ba năm được một chuyến sai,

Áo ngắn đi mượn, quần dài đi thuê.

Ngoài ra còn tồn tại một số giải pháp khác nữa.

III. Các chủ đề chính của ca dao – dân ca đã học trong lớp học Ngữ văn 7.

1. Chủ đề tình cảm gia đình.

– Đây là một trong chủ đề chiếm vị trí khá quan trọng trong ca dao, dân ca Việt Nam.

– Các nhân vật trữ tình xuất hiện trong chùm bài này là người con, người cháu, người vợ, người chồng, những chàng trai, cô gái => Họ trực tiếp cất lên lời ca, giãi bày suy nghĩ, tâm tư, tình cảm của mình về các quan hệ trong gia đình cũng như so với quê nhà, sơn hà, con người.

* Nội dung thể hiện :

– Ca tụng công lao trời biển của cha mẹ và lòng hàm ơn của con cháu với công lao to lớn đó.

VD : “ Công cha như núi ngất trời,

Nghĩa mẹ như nước ngời ngời biển đông …”

Hay : “ Công cha như núi Thái Sơn,

Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra…”

Hoặc : “ Công cha nặng lắm ai ơi,

Nghĩa mẹ bằng trời chín tháng nuôi nấng.”

– Ca dao, dân ca là tình cảm thương nhớ, hàm ơn của con cháu với tổ tiên, ông bà.

VD : “Con người dân có cố có ông,

Như cây có cội như sông có nguồn.’’

– Đó còn là một tình cảm, tình nghĩa bạn bè, chị em trong gia đình.

VD : “ Bằng hữu như thể chân tay,

Rách nát lành đùm bọc dở hay đỡ đần”

– Đó là tình cảm nỗi nhớ da diết của người con gái lấy chồng xa nhớ về mẹ, về gia đình, quê nhà.

VD : “ Chiều chiều ra đứng ngõ sau

Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều.”

2. Chủ đề tình yêu quê nhà sơn hà, con người.

– Nhân vật trữ tình: chàng trai,cô gái,…

– Ca dao, dân ca còn là một lời ca, niềm tự hào về quê nhà sơn hà đẹp giàu với những địa danh cụ thể.

3. Chủ đề than thân.

– Nhân vật trữ tình : Người nông dân, người đi ở, người phụ nữ…

– Đó là những lời ca, lời than vãn đẫm nước mắt, vút lên từ số phận đắng cay luôn gặp nhiều khó khăn, trắc trở, bị giày đạp, vùi dập xuống tận đáy của xã hội.

– Lời than thân khá đa dạng và phong phú : than cho nỗi cay cực vì nghèo khổ, đói rách rưới, than cho kiếp đời đi ở mướn, làm thuê đớn đau tủi nhục, than cho những thiệt thòi xấu số, oan trái trong cuộc đời.

– Đằng sau sự than thân còn tồn tại ý nghĩa tố cáo xã hội phong kiến.

– Ca dao, dân ca than thân sử dụng nghệ thuật và thẩm mỹ ẩn dụ, mượn hình ảnh loài vật quên thuộc, bé nhỏ yếu ớt (con kiến, con tằm, con rùa, con cò…) để gợi về thân phận, cuộc đời con người.

4. Chủ đề châm biếm.

– Ca dao, dân ca châm biếm chủ yếu tập trung phơi bày các hiên tượng, các xích mích ngược đời hoặc phê phán những thói hư tật xấu, những hạng người và những hiện tượng kỳ lạ đáng cười trong xã hội.

– Các đối tượng người tiêu dùng châm biếm :

+ Thầy tướng, thầy cúng,, thầy phù thuỷ, kẻ có quyền chức ( Cai lệ, quan lại..)

+ Đó là những kẻ lười biếm, nghiện ngập trong quần chúng nhân dân lao động.

+ Châm biếm, phê phán những hủ tục lạc hậu, xấu xa trong cuộc sống hằng ngày : tảo hôn, sự mê tín dị đoan…

– Mục tiêu :

+ Tạo tiếng cười vui vẻ sảng khoái, dí dỏm, khôi hài.

+ Tiếng cười mỉa mai, đả kích châm biếm.

IV. Phương pháp phân tích, cảm nhận một bài ca dao

1. Phương pháp:

a) Định hướng

-Thể loại: cảm nhận

-Định hướng:về nội dung và nghệ thuật và thẩm mỹ

b) Phân ý: Nếu văn bản có nhiều ý thì nên chia theo ý để cảm nhận

c) Lập dàn ý

*Mở bài (mở đoạn): dẫn dắt, nêu xuất xứ, trích dẫn bài ca dao, nêu nội dung tổng thể và cảm nhận tổng thể của em (có thể dùng các cụm từ: thích, tuyệt vời, nhớ mãi, cho là đặc sắc, làm cho em thấy rung động..)

*Thân bài (thân đoạn)

Phân tích từng ý nếu bài chia làm nhiều ý thì trình bày theo trình tự sau:

-Câu tổng thể ý (câu chủ đề) trích dẫn câu ca dao thuộc ý đó: chỉ ra những tín hiệu nghệ thuật và thẩm mỹ và tác dụng của từng giải pháp nghệ thuật và thẩm mỹ:

+Phương thức trình bày là gì?

+Nghệ thuật và thẩm mỹ tu từ: so sánh, nhân hoá, ẩn dụ, điệp từ, phép đối ….

+Từ loại: động từ, tính từ…

+Giọng điệu

+Hình ảnh

àKhái quát nội dung

-Cảm xúc, xét về những liên tưởng của em

*Kết bài (kết đoạn)

-Nhấn mạnh vấn đề lại giá trị, cảm xúc và rút ra bài học kinh nghiệm (nếu có)

2.Vận dụng tập luyện:

Đề 1: Trình bày cảm nhận của em về bài ca dao:

Công cha như núi ngất trời

Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển đông

Núi cao biển rộng mênh mông

Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi

Gợi ý:

(1) Tìm hiểu đề

-Yêu cầu: trình bày cảm xúc, tình cảm, đánh giá và nhận định

-Nội dung: công lao của cha mẹ, đạo làm con

-Nghệ thuật và thẩm mỹ: so sánh, đối xứng, hình ảnh giàu ý nghĩa

-Phương thức: biểu cảm

(2) Lập dàn ý

*Mở bài (mở đoạn):

C1: Ca dao – dân ca là tiếng hát từ trái tim lên mồm, là thơ trữ tình dân gian, phát triển và tồn tại để đáp ứng những nhu cầu và những hình thức bộc lộ tình cảm của nhân dân. Trong những tình cảm cần bộc lộ ấy có tình cảm của cha mẹ so với con cháu được thể hiện rất tuyệt vời qua bài ca dao trên.

C2: Em đã được đọc nhiều bài ca dao về tình cảm gia đình như tình cảm của con cháu với cha mẹ, tình cảm bạn bè, tình cảm của con cháu với ông bà. nhưng để lại cho em tuyệt vời thâm thúy nhất đây chính là công lao trời biển của cha mẹ so với con cháu được thể hiện cụ thể trong bài ca dao trên

*Thân bài (thân đoạn)

-ý 1: ngợi ca công lao to lớn của cha mẹ được thể hiện cụ thể qua câu ca dao:

Công cha như núi ngất trời

Nghĩa mẹ như nướcở ngoài biển đông

– câu ca dao 1tác giả dân gian đã so sánh công cha với núi ngất trời, núi cao chót vót, cao đến tận mây xanh, núi cao chọc trời

-Câu thứ hai nói về nghĩa mẹ, nghĩa mẹ bát ngát, mênh mông, không thể nào kể xiết. nghĩa mẹ được so sánh với nước ở ngoài biển đông

à với nghệ thuật và thẩm mỹ so sánh và hình ảnh đối xứng đã tao nên 2 hình ảnh kì vĩ để ngợi ca nghĩa mẹ công cha với tất cả tình yêu thương sâu nặng. Tiếng thơ khẽ nhắc mỗi tất cả chúng ta hãy ngước lên nhìn núi cao, trời cao, hãy nhìn xa ra ngoài biển Đông, lắng tai nghe tiếng sóng mà suy ngẫm về công cha nghĩa mẹ

-ý 2: Hai câu thơ cuối, giọng thơ cất lên thiết tha ngọt ngào như lời nhắc lại để nhắn nhủ con cháu về công lao to lớn của cha mẹ và khuyên con cháu sống sao cho phải đạo làm con

Núi cao biển rộng mênh mông

Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi

+Câu trên là một hình ảnh ẩn dụ, nhắc lại, nhấn mạnh vấn đề công cha nghĩa mẹ.

+Câu cuối cùng của bài ca dao, tác giả dân gian đã sử dụng từ cụm Hán việt cù lao chín chữ để nói lên công ơn to lớn nặng nhọc nhiều bề của cha mẹ như sinh thành nuôi dưỡng, dạy bảo…cho con nên người

+Cụm từ ghi lòng con ơi như lời nhăn nhủ ngọt ngào mà thấm thía thiết tha của bà, của mẹ. Đấy cũng đây chính là lời khuyên nhủ con cháu phải khắc cốt ghi tâm những công lao nặng nhọc vất vả ấy.

*Kết bài (kết đoạn)

Với thể thơ lục bát ngọt ngào uyển chuyển như một bài hát ru với những hình ảnh nghệ thuật và thẩm mỹ tu từ đặc sắc tác giả đã thể hiện một cách thật hay về công lao trời biển của cha mẹ, song song cũng nhắc nhở mọi người phải có lòng hàm ơn các bậc sinh thành ra tất cả chúng ta.

Xem Thêm : Registry là gì? Chủ động sử dụng Registry hiệu quả nhất

Đề 2: trình bày cảm nhận của em về bài ca dao:

Bằng hữu nào phải người xa

Cùng chung bác bỏ mẹ một nhà cùng thân

yêu nhau như thể thủ công

Bằng hữu hoà thuận song thân vui vầy

*Gợi ý:

(1)Tìm hiểu đề

-Yêu cầu: trình bày cảm xúc, tình cảm, đánh giá và nhận định

-Nội dung: tình cảm của bạn bè trong một nhà

-Nghệ thuật và thẩm mỹ: cách dùng từ, nghệ thuật và thẩm mỹ so sánh

-Phương thức: biểu cảm

(2)lập dàn ý

*Mở bài (mở đoạn): ( như đề 1)

Giới thiệu được tình cảm bạn bè trong gia đình

*Thân bài (thân đoạn)

-Câu thơ thứ nhất: Tác giả dân gian đã dùng cách nói phủ định Bằng hữu nào phải người xa

tức là để khẳng định tình cảm ruột thịt thân thích của bạn bè trong một gia đình

– bạn bè là phải có từ hai người trở thành. Trong câu ca dao thứ hai có những từ cùng, chung, một đã hỗ trợ ta hiểu bạn bè tuy 2, tuy nhiều nhưng lại là một: cùng 1 nhà, cùng một cha mẹ thì cùng vui sống sướng khổ có nhau

Từ đó bài ca dao khuyên:

+Bằng hữu phải yêu nhau như thể thủ công. Cách so sánh này thật cụ thể, gần gụi diễn tả thật gắn bó thiêng liêng ruột thịt của tình bạn bè

+Bằng hữu hoà thuận để cho cha mẹ vui lòng

*Kết bài (kết đoạn)

-Tình cảm bạn bè trong một gia đình là tình cảm thiêng liêng gắn bó, là ruột thịt thân thích thì phải thương yêu kết đoàn, đùm bọc, viện trợ lẫn nhau, phải luôn làm cho cha mẹ vui lòng

Đề 3: trình bày cảm nhận của em về bài ca dao:

Đứng bên ni đồng, ngó bên tê đồng mênh mông bát ngát

Đứng bên tê đồng, ngó bên ni đồng bát ngat mênh mông

Thân em như chẽn lúa đòng đòng

Phất phơ dưới ngọn nắng hồng sớm mai

*Gợi ý:

(1)Tìm hiểu đề

-Yêu cầu: trình bày cảm xúc, tình cảm, đánh giá và nhận định

-Nội dung: tình cảm của con ……..

-Nghệ thuật và thẩm mỹ: cách dùng từ ngữ: ngó lên, nghệ thuật và thẩm mỹ so sánh bao nhiêu….. bấy nhiêu

-Phương thức: biểu cảm

(2)lập dàn ý

*Mở bài (mở đoạn): ( như đề 1)

*Thân bài (thân đoạn)

-ý1:Hai câu đầu khác những câu ca thường ngày được lê dài 12 tiếng gợi sự dài rộng, mênh mông bát ngát, bát ngát của cánh đồng

+Nghệ thuật và thẩm mỹ: điệp ngữ, đảo ngữ, đối xứng: đứng bên ni đồng- đứng bên tê đồng; mênh mông bát ngát – bát ngát mênh mông. Các giải pháp nghệ thuật và thẩm mỹ này đã gợi ra một không gian rộng lớn, mênh mông của cánh đồng, nhìn phía nào thì cũng thấy rộng lớn mênh mông Không những vậy mà cánh đồng còn rất đẹp, trù phú, phì nhiêu, đầy sức sống

-ý 2: hai câu ca cuối:

+Cô gái được so sánh như chẽn lúa đòng đòng, phất phơ dưới ngọn nắng hồng sớm mai khởi sắc tương đồng đó là nét trẻ trung phơi phới và sức sống đang xuân

+So với cánh đồng bát ngát, bát ngát, cô gái quả là nhỏ bé, mảnh mai. Nhưng chính bàn tay con người nhỏ bé này đã làm ra cánh đồng mênh mông bát ngát, bát ngát mênh mông kia.

+Bài ca dao là lời của chàng trai, thấy cánh đồng mênh mông bát ngát, bát ngát mênh

mông và thấy cô gái trẻ đẹp, mảnh mai, trẻ trung đầy sức sống chàng trai ngợi ca vẻ đẹp của cánh đồng, ngợi ca vẻ đẹp của cô gái. Đấy là cách giãi bày tình cảm của chàng trai với cô gái trước cánh đồng rộng lớn, bát ngát tác giả vẫn nhận ra cô gái dễ thương.

+ Những dòng thơ dài không che lấp những dòng thơ ngắn. hai dòng cuối bài có vẻ đẹp riêng trong sự kết phù hợp với toàn bài.

*Kết bài (kết đoạn)

ở hai dòng đầu ta mới chỉ thấy cánh đồng bát ngát chưa thấy cái hồn của cảnh. Đến hai dòng cuối hồn của cảnh đã hiện lên. Đó đây chính là con người, là cô thôn nữ mảnh mai, nhiều duyên thầm và đầy sức sống.

Đề 4: trình bày cảm nhận của em về bài ca dao:

Thương thay thân phận con tằm

Kiếm ăn được mấy phải nằm nhả tơ

Thương thay lũ kiến lí tí

Kiếm ăn được mấy phải đi tìm mồi

Thương thay hạc lánh đường mây

Chim bay mỏi cánh biết ngày nào thôi

Thương thay con cuốc giữa trời

Dầu kêu ra máu có người nào nghe

*Gợi ý:

(1)Tìm hiểu đề

-Yêu cầu: trình bày cảm xúc, tình cảm, đánh giá và nhận định

-Nội dung: là lời than của những người dân nông dân

-Nghệ thuật và thẩm mỹ: sử dụng điệp ngữ thương thay; hình ảnh ẩn dụ

-Phương thức: biểu cảm

(2)lập dàn ý

*Mở bài (mở đoạn) Bài ca dao là lời của người lao động thương cho thân phận của những người dân khốn khổ và cũng là của chính mình trong xã hội cũ

*Thân bài (thân đoạn)

Trong ca dao, tác giả dân gian có thói quen khi nhìn sự vật thường liên tưởng đến hoàn cảnh mình, vận vào thân phận mình. Song song họ cũng thường có sự đồng cảm tự nhiên với những loài vật bé nhỏ tội nghiệp (con sâu, cáI kiến, con cò, con vạc…) mà người ta cho là cũng xuất hiện số kiếp, thân phận khốn khổ như mình.

Hình ảnh các loài vật trong bài là hình ảnh ẩn dụ cho nỗi khổ khác nhau của người lao động trong xã hội:

+Thương con tằm Kiếm ăn được mấy phải nằm nhả tơ là thương cho nỗi khổ chung của những thân phận suốt đời bị kẻ khác bòn rút sức lực

+Thương lũ kiến lí tí Kiếm ăn được mấy phải đi tìm mồi là thương cho nỗi khổ chung của những thân phận nhỏ nhoi suốt đời xuôi ngược vất vả làm lụng mà vẫn nghèo kho.

+Thương con hạc lánh đường mây, chim bay mỏi cánh biết ngày nào thôi là thương cho cuộc đời phiêu phạt, long đong và những nỗ lực vô vọng của người lao động trong xã hội cũ.

+Thương con cuốc kêu ra máu có người nào nghe là thương cho thân phận thấp cổ bé họng, nỗi khổ đau oan trái không được lẽ công minh nào soi tỏ của người lao động

Cụm từ thương thay Tái diễn 4 lần là tiếng than biểu hiện sự thương cảm xót xa. Mỗi lần sử dụng là một lần diễn tả một nỗi thương – thương thân phận mình và thân phận người cùng hoàn cảnh. Sự tái diễn tô đậm mối thương cảm, xót xa cho cuộc đời đắng cay nhiều bề của người dân thường. Sự tái diễn còn tồn tại ý nghĩa kết nối và mở ra những nỗi thương khác nhau. Mỗi lần tái diễn ý tình của bài ca lại được phát triển.

Ngoài ra các từ được mấy, nào được tái diễn nhiều lần còn tồn tại ý nghĩa tố cáo, phê phán xã hội gây ra những nỗi khổ cho tất cả những người lao động song song khơi gợi sự đồng cảm nơI người đọc người nghe.

Đề 5: trình bày cảm nhận của em về bài ca dao:

Thân em như trái bần trôi

Gió dập sóng dồi biết tấp vào đâu

*Gợi ý:

(1)Tìm hiểu đề

-Yêu cầu: trình bày cảm xúc, tình cảm, đánh giá và nhận định

-Nội dung: là lời than của người phụ nữ

-Nghệ thuật và thẩm mỹ: so sánh

-Phương thức: biểu cảm

(2)lập dàn ý

*Mở bài: giới thiệu được hình ảnh người phụ nữ trong xã hội phong kiến: họ phải chịu đắng cay, khó khăn, cực nhọc chính vì thế họ đã cất lên lới than:

Thân em như trái bần trôi

Gió dập sóng dồi biết tấp vào đâu

*Thân bài:

-ý1: những bài ca thuộc chủ đề than thân mở đầu bằng “Thân em” thường nói về thân phận, nỗi khổ đau của người phụ nữ trong xã hội cũ. Nỗi khổ lớn số 1 là số phận bị phụ thuộc, không được quyền quyết định bất kỳ việc gì như:

– Thân em như hạt mưa sa

Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày

-Thân em như giếng giữa đàng,

Người thanh rửa mặt người phàm rửa chân.

Mở đầu bằng cụm từ thân em chỉ thân phận tội nghiệp gợi sự đồng cảm thâm thúy

-ý2: bài ca dao trên diễn tả thân phận người phụ nữ trong xã hội cũ. Hình ảnh so sánh trong bài có một số nét đặc biệt quan trọng:

+Tên gọi của hình ảnh trái bần gợi sự liên tưởng đến thân phận nghèo túng. Trái bần bé mọn bị gió dập sóng dồi xô đẩy quăng quật trên sông nước mênh mông, không biết tấp vào đâu. nó gợi số phận chìm nổi, lênh đênh, vô định của người phụ nữ trong xã hội phong kiến

-Bài ca dao diễn tả xúc động, trung thực cuộc đời, thân phận nhỏ bé, đắng cay của người phụ nữ xưa. Trong xã hội phong kiến, người phụ nữ như trái bần nhỏ bé bị gió dập sóng dồi, chịu nhiều khổ đau. Họ hoàn toàn lệ thuộc vào hoàn cảnh. Người phụ nữ không có quyền tự mình quyết định cuộc đời. Xã hội phong kiến luôn muốn nhấn chìm họ

-Bài ca dao này như tiếng than than, phản kháng của người phụ nữ phải sống trong xã hội cũ.

C. Kết luận

– Bài học kinh nghiệm kinh nghiệm khi thực hiện chuyên đề:

+ Cần xác định rõ tên chuyên đề là gì? Phạm vi tri thức ở những bài nào?

+ Những nội dung của chuyên đề cần đề cập tới là những nội dung nào?

+ Chỉ rõ để thực hiện mỗi nội dung ấy cần đưa ra mạng lưới hệ thống vướng mắc bài tập và các vấn đề cần giải quyết và xử lý. Sau đó đã cho thấy trong từng nội dung cụ thể cần phải xác định theo bốn mức độ: nhận diện, thông hiểu, vận dụng tại mức độ thấp, mức độ cao.

+ Khi đối chiếu với học trò cần phải sẵn sàng chu đáo nội dung của bài liên quan đến chuyên đề. Cần phải trả lời các vướng mắc mà giáo viên đưa ra trong khâu sẵn sàng bài cũ trong nhà.

– Đề xuất kiến nghị: Không