Thiết chế chính trị là gì? Các mô hình thiết chế chính trị hiện nay

Bạn Đang Xem: Thể chế chính trị là gì? Các loại hình thể chế chính trị hiện nay

Thiết chế chính trị là gì?

Thiết chế chính trị được hiểu đó là cỗ máy tổ chức của quốc gia, là hình thức quyết sách mà quốc gia lựa chọn để xây dựng thông qua những quy định, điều luật và thông qua nó để kiểm soát và điều chỉnh, quản lý xã hội. Mỗi quốc gia sẽ sở hữu một thiết chế riêng và được quy định trong văn bản pháp luật có mức giá trị pháp lý cực tốt ở quốc gia đó.

Các loại thiết chế chính trị trên hiện nay

Trên thế giới

Thiết chế quân chủ

Thiết chế quân chủ được chia thành các loại: Quân chủ tuyệt đối và Quân chủ lập hiến.

Thiết chế Quân chủ tuyệt đối: là thiết chế chính trị mà ở đó toàn bộ quyền lực thuộc về nhà Vua và quyền lực này được chuyển giao theo nguyên tắc “cha truyền – con nối”.

Thiết chế Quân chủ lập hiến : là mô hình thiết chế mà trong quốc gia vẫn tồn tại ngôi Vua, nhưng có Hiến pháp do Nghị viện phát hành. Hình thức chính thể này thường tồn tại ở những nước, nơi mà cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản chống giai cấp phong kiến kết thúc bằng việc thỏa hiệp; hiện nay hình thức chính thể quân chủ vẫn tồn tại, song từ từ thích ứng với lợi ích của giai cấp tư sản đang nắm chính quyền trực thuộc.

Thiết chế Quân chủ lập hiến được chia thành 2 mô hình Quân chủ nhị nguyên và Quân chủ đại nghị.

+ Thiết chế quân chủ nhị nguyên: Là thiết chế chính trị mà quyền lực được chia đều cho Vua và Nghị viện – tuy nhiên có khi quyền lực nhà Vua thường lấn lướt Nghị viện và trong nhiều trường hợp nhà Vua có thể giải thể Nghị viện vô thời hạn. Hình thức thiết chế này hiện nay chỉ từ tồn tại ở một số ít nước như Brunây, Tiểu Vương quốc Arập,…

+ Thiết chế quân chủ đại nghị: Với những đặc trưng:

Vua đứng đầu quốc gia, nhưng quyền lực tập trung trong tay Nghị viện (cơ quan quyền lực do nhân dân bầu). Quyền lực nhà Vua chủ yếu mang tính hình thức “Vua trị vì, nhưng không thống trị”. Vua là người đứng đầu quốc gia nhưng trên thực tế thì Vua vẫn chịu tác động của Đảng cầm quyền.

Xem Thêm : Cách sử dụng Odin trên điện thoại Samsung để Flash Rom Full

Nghị viện là cơ quan quyền lực vô thượng, có quyền thành lập và giải thể cơ quan chính phủ; cơ quan chính phủ chịu trách nhiệm trước nghị viện. Song trên thực tế, quyền lực chủ yếu tập trung vào người đứng đầu tư mạnh quan Hành pháp (Thủ tướng).

Tiêu biểu cho hình thức thiết chế này là Vương quốc Anh, Nhật Bản,…

Thiết chế Cộng hòa

– Ở các nước tư bản chủ nghĩa và một số nước đang phát triển, hình thức thiết chế này còn có 3 loại: Cộng hòa Tổng thống, Cộng hòa Đại nghị, Cộng hòa hỗn hợp.

– Ở các nước xã hội chủ nghĩa phổ thông là mô hình Cộng hòa Xôviết; Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa.

Thiết chế Cộng hòa Tổng thống : Tiêu biểu là Mỹ, các nước Châu Mỹ La tinh…

Đặc trưng tiêu biểu của thiết chế này là: Tổng thống là nguyên thủ quốc gia và là người đứng đầu tư mạnh quan Hành pháp với quyền hạn vô cùng lớn. Tổng thống lập ra Cơ quan chỉ đạo của chính phủ, các thành viên Cơ quan chỉ đạo của chính phủ do Tổng thống cử ra và chịu trách nhiệm trước Tổng thống. Tổng thống, Cơ quan chỉ đạo của chính phủ không chịu trách nhiệm trước Quốc hội; tuy nhiên Tổng thống cũng không có quyền giải thể Quốc hội nếu Quốc hội có thực quyền và trở thành đối tượng người tiêu dùng kiềm chế quyền hạn của Tổng thống (ngoại trừ Liêng bang Nga: Tổng thống có quyền giải thể Đuma, mặc dù Đuma do dân bầu ra). Nhìn chung, trong thiết chế này, quyền Hành pháp (đứng đầu là Tổng thống) có phần lấn lướt quyền Lập pháp và Tư pháp. Để tránh hiện tượng lạ lạm quyền, độc tài; Hiến pháp nhiều nước thường có những quy chế có tính chất “kiềm chế, đối trọng” hoặc giới hạn nhiệm kỳ của Tổng thống.

Thiết chế Cộng hòa đại nghị: Tiêu biểu cho thiết chế này là các nước Đức, Áo, Ý…

– Đặc trưng cơ bản của chính thể này là: Quyền lực quốc gia tập trung vào Nghị viện (cơ quan quyền lực quốc gia cực tốt cơ quan do nhân dân trực tiếp bầu ra). Nghị viện có quyền lập ra Cơ quan chỉ đạo của chính phủ (Cơ quan chỉ đạo của chính phủ do nhân dân gián tiếp bầu ra và chịu trách nhiệm gián tiếp trước nhân dân thông qua Nghị viện), bầu Tổng thống; song song Nghị viện có thể bãi miễn Cơ quan chỉ đạo của chính phủ, Tổng thống và cơ quan Tư pháp. Tổng thống, Cơ quan chỉ đạo của chính phủ hoạt động và chịu trách nhiệm trước Nghị viện.

– Mô hình thiết chế này được xem là dân chủ nhất trong mô hình chính thể tư sản – ít có khả năng trở thành quyết sách độc tài hay nguy cơ bất ổn. Tuy nhiên, nền hành pháp của chính thể này thường không mạnh như nền hành pháp ở mô hình Cộng hòa Tổng thống.

Thiết chế Cộng hòa hỗn hợp : Tiêu biểu là Pháp, Nước Hàn,…

– Đặc điểm của mô hình thiết chế này là: Tổng thống và Nghị viện đều do nhân dân bầu ra. Tổng thống toàn quyền Hành pháp, có quyền giải thể Nghị viện. Tuy vậy Nghị viện có quyền can thiệp vào quá trình thành lập Cơ quan chỉ đạo của chính phủ, buộc Tổng thống phải bổ nhiệm lãnh tụ của Đảng phần lớn trong Nghị viện làm Thủ tướng; tức là Tổng thống phải san sẻ quyền lực với Nghị viện.

Xem Thêm : Anaconda là gì? Tìm hiểu nền tảng Khoa học dữ liệu phổ biến nhất

– Ưu điểm của thiết chế này là hạn chế sự tập trung quyền lực vào tay Tổng thống; tránh hiện tượng lạ độc tài và vẫn đảm bảo một nền Hành pháp mạnh. Nhiều nước ở Liên Xô (cũ), Đông Âu và Châu Phi sau thời điểm cải cách thiết chế đã vận dụng mô hình chính thể này.

Thiết chế chính trị Cộng hòa xã hội chủ nghĩa

Ở các nước phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa và các nước xã hội chủ nghĩa, thiết chế chính trị được tổ chức theo mô hình Cộng hòa Xô viết (trước đó), Cộng hòa xã hội chủ nghĩa (hiện nay). Mô hình thiết chế này, ở các nước khác nhau mang tên gọi khác nhau: Cộng hòa xã hội chủ nghĩa (Việt Nam), Cộng hòa dân chủ nhân dân (Lào, Triều Tiên), Cộng hòa nhân dân (Trung Hoa), Cộng hòa (CuBa).

Thiết chế chính trị của Việt Nam hiện nay

Do Việt Nam định hướng theo tuyến phố xã hội chủ nghĩ nên thiết chế chính trị của nước ta là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa với sự lãnh đạo của một Đảng duy nhất là Đảng Cộng sản Việt Nam và liên hệ chặt chẽ, gắn bó mật thiết với Quốc gia, Mặt trận tổ quốc Việt nam và các đoàn thể để xây dựng, phát triển sơn hà, tiến lên CNXH. Và mối liên hệ ấy hợp thành một mạng lưới hệ thống chính trị thống nhất, vận hành theo quan hệ chức năng có tính nguyên tắc: Đảng lãnh đạo, Quốc gia quản lý, Nhân dân làm chủ. Điều này cũng được ghi nhận và cụ thể hoá tại Điều 4, Hiến pháp Việt Nam 2013, cụ thể:

“1. Đảng Cộng sản Việt Nam – Đội tiền phong của giai cấp công nhân, song song là đội tiền phong của Nhân dân lao động và của dân tộc bản địa Việt Nam, đại biểu trung thành với chủ lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của tất cả dân tộc bản địa, lấy chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, là lực lượng lãnh đạo Quốc gia và xã hội.

2. Đảng Cộng sản Việt Nam gắn bó mật thiết với Nhân dân, phục vụ Nhân dân, chịu sự giám sát của Nhân dân, chịu trách nhiệm trước Nhân dân về những quyết định của mình.

3. Các tổ chức của Đảng và đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam hoạt động trong phạm vi Hiến pháp và pháp luật.”

Xem thêm: >>> Tìm hiểu về Hiến pháp

Thiết chế chính trị của Việt Nam mang các đặc trưng sau:

Quyền lực quốc gia là thống nhất (thuộc về nhân dân); nhưng có sự phân công và phối hợp giữa những đơn vị quốc gia trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Quyền lực vô thượng thuộc về Quốc hội – Quốc hội có quyền thành lập Cơ quan chỉ đạo của chính phủ, bầu Chủ toạ nước, cơ quan Tư pháp; có quyền quyết định những vấn đề hệ trọng của sơn hà như tuyên bố cuộc chiến tranh hay hòa bình; có quyền giám sát vô thượng việc thi hành pháp luật (đặc điểm này hơi giống Thiết chế chính trị Cộng hòa đại nghị). Cơ quan chỉ đạo của chính phủ là cơ quan hành chính chịu trách nhiệm trước Quốc hội, thực thi vai trò quản lý hành chính và đảm bảo sự thống nhất từ TW đến địa phương. Tuy nhiên; khác với thiết chế cộng hòa khác, trong mạng lưới hệ thống Tư pháp của thiết chế chính trị Cộng hòa xã hội chủ nghĩa có mạng lưới hệ thống cơ quan Viện kiểm sát.

Và do trong mạng lưới hệ thống chính chính trị ở Việt Nam chỉ có duy nhất một Đảng Cộng sản lãnh đạo mà không tồn tại những Đảng khác đối lập nên càng khẳng định được vị trí của Đảng khi đối chiếu với nhân dân,vì từ khi ra đời, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận được được sự tín nhiệm rất lớn từ phái nhân dân

Có thể thấy, thiết chế chính trị của nước ta góp phần rất quan trọng trong việc xây dựng Quốc gia pháp quyền xã hội chủ nghĩa trên cả ba nghành: Lập pháp, Hành pháp, Tư pháp. Không những thế, Mặt Trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể cũng đang làm rất tốt nhiệm vụ của mình để xây dựng quy chế dân chủ cơ sở ở xã, phường một cách hiệu quả, sáng tỏ, vì một mục tiêu chung, dân giầu, nước mạnh, xã hội công minh, dân chủ và văn minh.

Phòng chỉnh sửa – Luật Phamlaw