Rối loạn lo lắng xã hội (Social Anxiety Disorder/ Social Phobia) là một dạng ám ảnh sợ thuộc nhóm rối loạn lo lắng. Hội chứng này phát khởi sớm trong thời đoạn từ 11 – 19 tuổi với tỷ lệ lơn hơn ở nữ giới. Tương tự như các bệnh thần kinh khác, rối loạn lo lắng xã hội hình thành từ sự tương tác phức tạp giữa yếu tố nội sinh và ngoại sinh.

Bạn Đang Xem: Tạp Chí Tâm Lý Học

Rối loạn lo lắng xã hội là gì?

Rối loạn lo lắng xã hội (Social Anxiety Disorder – SAD/ Social Phobia) còn được nghe biết với những tên gọi khác ví như rối loạn lo lắng ám ảnh sợ xã hội, ám ảnh sợ xã hội hay hội chứng sợ xã hội. Hội chứng này là một dạng ám ảnh sợ thường gặp thuộc nhóm rối loạn lo lắng – một trong những căn bệnh thần kinh phổ thông nhất hiện nay.

SAD đặc trưng bởi tình trạng lo lắng và sợ hãi trên mức cho phép trước các tình huống xã hội thông thường (nói chuyện trước đám đông, nói chuyện qua Smartphone, hò hẹn, ăn uống ở nơi công cộng, gặp người lạ,…). Tâm lý này thường bắt nguồn từ suy nghĩ về việc hành vi của chính mình sẽ bị người khác quan sát và phê bình. Người mắc hội chứng sợ xã hội có xu hướng né tránh các tình huống xã hội vì luôn có cảm giác sợ hãi và căng thẳng túc trực.

Thông thường, tâm lý này còn có thể xẩy ra trước những cuộc gặp gỡ quan trọng như phỏng vấn, xem mắt,… Tuy nhiên, với những người bị hội chứng sợ xã hội, tâm lý căng thẳng trên mức cho phép xẩy ra trước những tình huống xã hội không thật sự không nghiêm trọng, có tính chất kéo dãn và tái diễn dẫn đến xu hướng né tránh.

Ngoài ám ảnh sợ xã hội, một số người còn mắc các ám ảnh sợ khác ví như sợ loài vật, sợ bóng tối, sợ độ cao, sợ không gian hẹp,… Hội chứng này xuất hiện trong thời đoạn từ 11 – 19 tuổi và hiếm khi phát khởi sau 25 tuổi với tỷ lệ lơn hơn ở nữ giới (gấp gấp hai nam giới). Ở Mỹ, rối loạn lo lắng xã hội là bệnh thần kinh phổ thông thứ 3 chỉ đứng sau trầm cảm và lạm dụng chất gây nghiện.

Tín hiệu nhận diện rối loạn lo lắng xã hội

Rối loạn lo lắng xã hội khác với phản ứng căng thẳng thông thường trước những tình huống quan trọng. Việc nắm bắt rõ triệu chứng của hội chứng này sẽ giúp người bệnh phát hiện sớm và dữ thế chủ động hơn trong quá trình điều trị.

Các biểu hiện tiêu biểu của hội chứng ám ảnh sợ xã hội:

• Có cảm giác lo lắng, canh cánh trên mức cho phép trước những tình huống xã hội không thật nghiêm trọng hay đặc biệt quan trọng
• Tình trạng lo lắng, căng thẳng về các tình huống xã hội kéo dãn trong nhiều tuần đến nhiều tháng
• Cảm giác sợ hãi tăng lên khi người khác quan sát và có xu hướng xếp loại những hành vi của chính mình, nhất là những người dân xa lạ biết
• Luôn lo sợ sượng mặt và xấu hổ
• Sợ hãi khi phải nói chuyện và tương tác với những người lạ
• Lo sợ người khác sẽ nhận ra tâm trạng lo lắng và căng thẳng của chính mình
• Sự lo lắng và căng thẳng trên mức cho phép khiến người bệnh có xu hướng né tránh tối đa những tình huống xã hội. Điều này tác động ảnh hưởng rất lớn đến quá trình học tập, thao tác và chất lượng sản phẩm và dịch vụ cuộc sống
• Luôn có sự lo lắng về những hoạt động, sự kiện xã hội trước đó chưa từng xẩy ra
• Dự đoán những hậu quả tiêu cực nhất có thể xẩy ra trong các tình huống xã hội

Ngoài những biểu hiện về mặt tâm lý, hội chứng sợ xã hội còn gây ra một số triệu chứng thân thể như:

• Thở nhanh và cảm thấy nghẹn thở
• Đỏ bừng mặt
• Có cảm giác nôn nao và buồn nôn
• Tay và giọng nói bị run
• Có cảm giác uể oải, chóng mặt
• Tăng nhịp tim
• Đổ mồ hôi
• Khó chịu ở dạ dày
• Căng cơ

Khi đối chiếu với trẻ nhỏ, sự lo lắng trên mức cho phép về những hoạt động, tình huống xã hội có thể biểu hiện thông qua một số triệu chứng như không chịu rời xa cha mẹ, cáu giận và quấy khóc.

Một số tình huống xã hội người mắc chứng ám ảnh sợ xã hội có xu hướng né tránh:

• Đi học hoặc đi làm việc
• Tham gia các buổi tiệc có nhiều người lạ
• Tương tác và trò chuyện với những người lạ
• Sợ/ né tránh giao tiếp bằng mắt
• Rất khó khăn và luôn có xu hướng né tránh việc mở màn các cuộc trò chuyện
• Hò hẹn
• Sử dụng Tolet công cộng
• Ăn uống trước mặt người khác – nhất là những người dân xa lạ biết

Rối loạn lo lắng xã hội thường bùng phát sau khoản thời gian bị căng thẳng, sang chấn tâm lý trên mức cho phép. Việc né tránh những tình huống xã hội sẽ tạo cảm giác thoải mái và giảm đi sự lo lắng, sợ hãi cho những người bệnh. Nhưng về lâu dài, tình trạng sẽ trở thành nghiêm trọng hơn tác động ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng sản phẩm và dịch vụ cuộc sống.

Nguyên nhân gây rối loạn lo lắng xã hội

Xem Thêm : Vàng chân đèn là gì? Mọi điều vàng chân đèn phải biết – wowhay

Nguyên nhân xác thực gây rối loạn lo lắng xã hội vẫn không được xác định. Tuy nhiên qua nhiều nghiên cứu, các Chuyên Viên nhận định rằng hội chứng này còn có liên quan đến yếu tố di truyền và tác động ảnh hưởng của môi trường tự nhiên sống. Ngoài ra, nguy cơ mắc bệnh cũng sẽ có thể tăng lên nếu có thêm một số yếu tố khác tác động.

Các nguyên nhân, yếu tố ngày càng tăng nguy cơ rối loạn lo lắng xã hội:

• Di truyền: Rối loạn lo lắng nói chung và ám ảnh sợ xã hội nói riêng đều phải sở hữu tính chất gia đình. Mặc dù chưa nghiên cứu cụ thể phương pháp gen tác động trong việc hình ảnh ám ảnh sợ xã hội, tuy nhiên hồ hết những người dân mắc chứng SAD đều phải sở hữu người thân mắc các rối loạn lo lắng và một số bệnh thần kinh có liên quan.
• Thất thường về cấu trúc, hoạt động của não bộ: Mất cân bằng serotonin (chất hóa học trong não bộ có vai trò kiểm soát và điều chỉnh tâm trạng) được xem là nguyên nhân gây ra các thất thường về mặt tâm lý. Khi xét nghiệm hình ảnh não ở bệnh nhân mắc hội chứng sợ xã hội, các Chuyên Viên nhận thấy, hạch hạnh nhân hoạt động trên mức cho phép. Như đã biết, hạch hạnh nhân có vai trò kiểm soát sự lo lắng và sợ hãi. Cơ quan này hoạt động trên mức cho phép có thể gây ra những rối loạn về tâm lý và hành vi.
• Môi trường thiên nhiên sống: Ngoài yếu tố di truyền, môi trường tự nhiên sống cũng sẽ có thể là nguyên nhân gây ra rối loạn lo lắng xã hội. Các Chuyên Viên nhận định rằng, trẻ nhỏ có nguy cơ bị SAD do bị cha mẹ kiểm soát và bảo vệ trên mức cho phép. Ngoài ra, trẻ cũng sẽ có thể học các hành vi thất thường từ bố mẹ, anh chị mắc chứng ám ảnh sợ xã hội và từ từ phát triển thành hội chứng này.

Tương tự như các dạng rối loạn lo lắng khác, hội chứng sợ xã hội thường bùng phát từ sự tương tác phức tạp giữa nhiều nguyên nhân và yếu tố. Ngoài những nguyên nhân phổ thông trên, nguy cơ mắc hội chứng này cũng sẽ có thể tăng lên đáng kể khi có những yếu tố rủi ro sau:

• Tiền sử gia đình mắc hội chứng sợ xã hội và các ám ảnh sợ tương tự
• Sang chấn tâm lý (chấn thương nghiêm trọng, xung đột gia đình, bị lạm dụng, từng bị giễu cợt, bắt nạt và sỉ nhục)
• Tính cách rụt rè, nhút nhát
• Thay đổi công việc và môi trường tự nhiên sống
• Mắc bệnh Parkinson hoặc có những thiếu sót về ngoại hình như nói lắp, khuôn mặt bị biến dạng….

Rối loạn lo lắng xã hội có tác động ảnh hưởng gì không?

Về cơ bản, nỗi sợ và sự lo lắng trên mức cho phép trước những tình huống xã hội không rình rập đe dọa đến sức khỏe. Người bệnh có thể tự trấn an bản thân bằng phương pháp né tránh những hoạt động gây ra các cảm xúc tiêu cực. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp ứng phó tạm thời. Nếu không được điều trị sớm, ám ảnh sợ xã hội có thể tác động ảnh hưởng đến việc học, hiệu quả thao tác và các quan hệ xã hội.

Khác với những rối loạn lo lắng khác, người bị ám ảnh sợ xã hội luôn cảm thấy không an tâm khi giao tiếp và tương tác với những người lạ. Chính vì vậy, có tầm khoảng 36% trường hợp không tìm kiếm sự viện trợ trong ít nhất 10 năm trước nhất. Đây là trở ngại lớn số 1 khiến bệnh nhân thụ động trong việc thăm khám và điều trị.

Một số tác động ảnh hưởng do rối loạn lo lắng xã hội gây ra:

• Lạm dụng rượu và chất gây nghiện
• Hình thành tâm lý tự tín, thiếu quyết đoán và xếp loại thấp bản thân
• Người bị rối loạn lo lắng thường có kỹ năng xã hội kém do sự lo lắng trên mức cho phép chi phối hoạt động giao tiếp. Về lâu dài, người bệnh không thể thực hiện các hoạt động sinh hoạt xã hội và dần tách rời khỏi cộng đồng, có xu hướng cô lập bản thân (thích ở trong nhà và tự giao tiếp).
• Quá trình học tập và thao tác bị tác động ảnh hưởng nghiêm trọng
• Cô lập bản thân quá lâu cũng với nỗi sợ hãi tột độ về các hoạt động sinh hoạt xã hội khiến người bệnh luôn cảm thấy đơn chiếc và lạc lõng.
• Có suy nghĩ và hành vi tự sát (nhất là ở những trường hợp đi kèm với lạm dụng chất gây nghiện và rối loạn trầm cảm)

Rối loạn lo lắng xã hội ngày càng tăng nguy cơ mắc các bệnh thần kinh khác ví như trầm cảm và rối loạn thần kinh do rượu, chất gây nghiện. Ngoài ra, bệnh lý này còn làm nghiêm trọng hoặc tăng nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe mãn tính như đau nửa đầu, đau mỏi vai gáy, đau dây thần kinh tọa, cao huyết áp, hội chứng ruột kích thích,…

Chẩn đoán rối loạn lo lắng xã hội

Chẩn đoán rối loạn lo lắng xã hội chủ yếu dựa vào triệu chứng lâm sàng. Ngày nay, hội chứng này được chẩn đoán theo tiêu chuẩn ICD-10 hoặc DSM-IV.

Tiêu chuẩn ICD-10 về chẩn đoán rối loạn lo lắng xã hội:

• Các triệu chứng về tâm lý, hành vi và rối loạn thần kinh thực vật phải là các biểu hiện nguyên phát của lo lắng. Không phải thứ phát do hoang tưởng và các ý nghĩ ám ảnh gây ra.
• Sự né tránh các hoạt động sinh hoạt xã hội phải là một triệu chứng nổi trội.
• Sự lo lắng phải nổi trội hoặc giới hạn trong các tình huống xã hội đặc biệt quan trọng.

Tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn lo lắng xã hội theo DSM-IV:

• Sợ hãi một hoặc nhiều hoạt động xã hội ngoài môi trường tự nhiên gia đình và đặc biệt quan trọng luôn lo sợ phải xấu hổ, bị giễu cợt trước những hành vi của chính mình
• Bản thân người bệnh ý thức được sự sợ hãi, lo lắng trên mức cho phép về các hoạt động sinh hoạt xã hội nhưng không thể nào kiểm soát.
• Nỗi sợ hãi tăng lên mãnh liệt khi phải thực hiện các tình huống xã hội.
• Người bệnh có xu hướng né tránh những tình huống xã hội. Nếu phải thực hiện sẽ gây ra ra tâm lý khổ cực, căng thẳng và lo sợ tột độ.
• Sự sợ hãi trên mức cho phép và xu hướng né tránh các tình huống xã hội khiến việc học, công việc và các quan hệ xã hội của người bệnh bị tác động ảnh hưởng nghiêm trọng.

Ngoài thu thập triệu chứng mà bệnh nhân gặp phải, lương y cũng sẽ có thể khai thác tiền sử bệnh lý và các yếu tố ngày càng tăng nguy cơ mắc bệnh (nam nữ, gia đình, tính cách, tính chất công việc, sang chấn tâm lý,…).

Các phương pháp điều trị rối loạn lo lắng xã hội

Điều trị rối loạn lo lắng xã hội phụ thuộc vào mức độ tác động ảnh hưởng của hội chứng này khi đối chiếu với việc học/ nghề nghiệp và các quan hệ xã hội. Tương tự như các dạng rối loạn lo lắng khác, ám ảnh sợ xã hội được điều trị chủ yếu bằng thuốc và tâm lý trị liệu hoặc phối hợp cả hai phương pháp.

1. Sử dụng thuốc

Sử dụng thuốc là một trong hai phương pháp điều trị chính khi đối chiếu với rối loạn lo lắng xã hội. Lựa chọn ưu tiên khi điều trị dược lý là các loại thuốc chống trầm cảm (nhất là thuốc ức chế tái hấp thụ serotonin có tuyển lựa). Những trường hợp không có đáp ứng hoặc đáp ứng kém sẽ tiến hành cân nhắc sử dụng một số loại thuốc khác.

Xem Thêm : Lòng yêu nước là gì? Nghị luận xã hội về lòng yêu nước?

Các loại thuốc được sử dụng trong điều trị hội chứng sợ xã hội:

• Thuốc chống trầm cảm: Như đã đề cập, thuốc chống trầm cảm là lựa chọn ưu tiên khi điều trị ám ảnh sợ xã hội. Loại thuốc được sử dụng phổ thông nhất là các chất ức chế tái hấp thụ serotonin có tuyển lựa (SSRIs). Nhóm thuốc này mang lại hiệu quả tốt và ít tác dụng phụ. Ngoài SSRIs, bệnh nhân cũng sẽ có thể được chỉ định dùng các chất ức chế tái hấp thụ serotonin và norepinephrine (SNRIs), chất ức chế monoamin oxidase (MAOIs) và thuốc chống trầm cảm 3 vòng (TCA). Thuốc được sử dụng với liều thấp, sau đó tăng dần lên cho đến lúc đạt được liều lượng tối đa. Nhóm thuốc này mang lại hiệu quả khá chậm, thường là mất từ vài tuần cho tới vài tháng tùy theo mức độ đáp ứng.
• Thuốc giải lo lắng: Thuốc giải lo lắng (Benzodiazepines) được sử dụng để giảm mức độ lo lắng ở bệnh nhân SAD. Nhóm thuốc này còn có khả năng gây nghiện nên có thể được sử dụng khi thuốc chống trầm cảm không mang lại hiệu quả. Để hạn chế tạo dụng phụ, lương y thường chỉ định dùng Benzodiazepines trong thời kì ngắn. Nếu dùng thuốc dài ngày, cần phải giảm liều từ từ để tránh hội chứng cai thuốc.
• Thuốc chẹn beta: Thuốc chẹn beta có tác dụng ngăn chặn tác dụng của adrenaline (epinephrine) nhằm giảm các triệu chứng rối loạn thần kinh thực vật như tăng huyết áp, tim đập mạnh, chân tay và giọng nói run lẩy bẩy. Thuốc chủ yếu được sử dụng khi người bệnh phải nhìn thấy với những tình huống xã hội như phát biểu trước đám đông, hò hẹn, xem mắt,… Tuy nhiên, nhóm thuốc này sẽ không được khuyến khích sử dụng để điều trị rối loạn lo lắng xã hội vì có nhiều rủi ro tiềm tàng.

Mức độ đáp ứng với thuốc ở các trường hợp là hoàn toàn khác nhau. Một số bệnh nhân có thể giảm tốc khá nhanh các triệu chứng chỉ với sau một thời kì ngắn. Tuy nhiên, cũng sẽ có không ít trường hợp phải sử dụng thuốc dài hạn để ngăn ngừa tái phát.

2. Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu được ứng dụng cho hồ hết các bệnh nhân bị rối loạn lo lắng xã hội. Thông qua liệu pháp tâm lý, bản thân người bệnh sẽ nhận thức được mức độ nghiêm trọng của rất nhiều tình huống xã hội. Thông qua đó dần thay đổi những suy nghĩ tiêu cực và phát triển thêm kỹ năng để tự tín, thoải mái hơn trong các tình huống xã hội.

Có nhiều kỹ thuật được ứng dụng cho bệnh nhân mắc hội chứng sợ xã hội, trong đó liệu pháp hành vi – nhận thức được cho là giải pháp có hiệu quả nhất. Phương pháp này giúp người bệnh thay đổi suy nghĩ, thói quen bằng phương pháp đối diện trực tiếp với những tình huống xã hội gây ra cảm giác lo sợ.

Liệu pháp hành vi nhận thức gồm có 3 thời đoạn chính:

• Thời đoạn 1: Làm quen với những tình huống gây ra tâm lý sợ hãi và căng thẳng
• Thời đoạn 2: Tăng mức độ sợ hãi của rất nhiều tình huống bằng phương pháp tăng nguy cơ bị người khác phê bình. Điều này sẽ giúp bản thân người bệnh có thể kiểm soát cảm xúc xấu hổ khi nhận được những lời nói và ánh mắt chỉ trích.
• Thời đoạn 3: Rèn luyện các kỹ năng để nhận thức khách quan lời phê bình và ứng phó với những tình huống xã hội. Trong thời đoạn này, các Chuyên Viên sẽ hướng dẫn bệnh nhân kỹ năng thở sâu và một số liệu pháp để khống chế sự lo lắng.

Thời kì trị liệu tâm lý kéo dãn ít nhất 12 tuần. Trong thời kì điều trị, người bệnh sẽ tiến hành giao bài tập về nhà để thay đổi dần nhận thức và hành vi. Ngoài trị liệu member, tâm lý trị liệu có thể được thực hiện cho những cặp vợ chồng và gia đình để những người dân thân nắm rõ hơn về căn bệnh. Từ đó có sự tương trợ để người bệnh vượt qua ám ảnh về những tình huống xã hội.

3. Các giải pháp tương trợ

Ngoài điều trị bằng thuốc và liệu pháp tâm lý, các triệu chứng của rối loạn lo lắng xã hội cũng sẽ có thể giảm đi đáng kể nếu kết phù hợp với một số giải pháp tương trợ. Các giải pháp này được thực hiện với mục tiêu nâng cao sức khỏe thể chất, giảm bớt sự lo lắng và căng thẳng.

Các giải pháp tương trợ điều trị rối loạn lo lắng xã hội:

• Tập yoga và ngồi thiền mỗi ngày để kiểm soát tốt sự lo lắng và căng thẳng. Hiện nay, ngồi thiền đã được chứng minh mang đến những cải thiện tích cực khi đối chiếu với bệnh nhân bị ám ảnh sợ xã hội và rối loạn lo lắng lan tỏa (GAD).
• Dành 30 phút mỗi ngày để tập thể dục (đi bộ, lượn lờ bơi lội, đạp xe,…) nhằm nâng cao sức khỏe thể chất. Ngoài ra, tập thể dục còn tăng sinh sản endorphin – chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác sự sung sướng, sáng sủa và vui vẻ. Điều này góp phần làm giảm các cảm xúc tiêu cực ở bệnh nhân bị rối loạn lo lắng xã hội.
• Cồn, caffeine và nicotine có thể ngày càng tăng sự lo lắng. Do đó, nên tránh sử dụng rượu bia, thuốc lá và cafe khi mắc hội chứng sợ xã hội. Không chỉ vậy, nên xây dựng chính sách ăn hợp lý với rất đầy đủ vitamin, khoáng vật và các chất béo lành mạnh.
• Đảm bảo giấc ngủ kéo dãn từ 7 – 8 giờ/ ngày. Nếu thường xuyên bị mất ngủ và khó ngủ, có thể ứng dụng liệu pháp mùi hương, tắm nước ấm, nghe nhạc không lời,… để cải thiện giấc ngủ.
• Những người dân bị rối loạn lo lắng xã hội vẫn có tâm lý thoải mái trước một số người lạ (thường sắc nét tương đồng với bản thân và những người dân thân trong gia đình). Để cải thiện bệnh tình, nên dữ thế chủ động trò chuyện và tương tác với những đối tượng người sử dụng này. Từ từ người bệnh sẽ trở thành cởi mở hơn với những người dân xung quanh.
• Tự cải thiện kỹ năng giao tiếp bằng phương pháp tham gia các hội nhóm dành riêng cho những người dân bị ám ảnh sợ xã hội.

Các thảo dược có tác dụng an thần, giảm căng thẳng không được khuyến khích sử dụng cho bệnh nhân rối loạn lo lắng xã hội. Nếu có ý định sử dụng, nên trao đổi với lương y để tránh hiện tượng kỳ lạ tương tác dẫn đến nhiều rủi ro và tác dụng ngoại ý.

Phòng ngừa rối loạn lo lắng xã hội

Vì chưa xác định được nguyên nhân cụ thể nên gần như không có giải pháp phòng ngừa ám ảnh sợ xã hội hoàn toàn. Tuy nhiên, nguy cơ mắc bệnh có thể giảm đi đáng kể khi thực hiện các giải pháp sau:

• Nếu có cảm giác lo lắng, sợ hãi trên mức cho phép và kéo dãn về những tình huống xã hội, nên tìm gặp lương y Tâm lý trong thời kì sớm nhất. Trên thực tế, những trường hợp khám và điều trị sớm có đáp ứng tốt và chỉ mất khoảng tầm vài tháng để chữa trị dứt điểm.
• nhà không nên bảo vệ hoặc kiểm soát con cháu trên mức cho phép. Nên cho trẻ đi học sớm để rèn luyện kỹ năng giao tiếp và dễ dàng thích ứng với những môi trường tự nhiên mới.
• Cân đối thời kì thao tác – ngơi nghỉ, tránh sử dụng rượu, thuốc lá và chất kích thích. Ngoài ra, cần trang bị những kỹ năng và giải pháp có thể kiểm soát stress để phòng tránh stress kéo dãn ngày càng tăng nguy cơ mắc các bệnh lý thần kinh.
• Người dân có tính cách tự ti, nhút nhát nên trau dồi kỹ năng xã hội và tập thích ứng với môi trường tự nhiên mới để tránh tâm lý lo sợ trước những tình huống xã hội.

Rối loạn lo lắng xã hội tác động ảnh hưởng nghiêm trọng đến mọi khía cạnh trong cuộc sống như học tập, thao tác và các quan hệ xã hội. Đa phần bệnh nhân mắc hội chứng này đều né tránh việc tìm kiếm sự viện trợ do tâm lý lo sợ khi giao tiếp với những người lạ. Chính vì vậy, người thân cần lưu ý đến những biểu hiện thất thường và khuyến khích bệnh nhân tìm gặp lương y trong thời kì sớm nhất.

Tham khảo thêm:

• Rối loạn hoảng sợ là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách chữa trị
• Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là gì? Biểu hiện và hướng điều trị