Rồi thì vướng mắc là làm thế nào để nhận ra mình đang hành động vì tác động ảnh hưởng của một cảm xúc hay thái độ phiền não? Nó không chỉ là một cảm xúc; cũng sẽ có thể là một thái độ so với cuộc sống, hay một thái độ so với chính mình. So với điều này thì phải nhạy cảm một tí để tự quán xét nội tâm, và lưu ý đến cảm giác bên trong. Để thực hiện điều này thì khái niệm về một cảm xúc phiền não, hay thái độ phiền não rất hữu ích: nó khiến ta mất đi sự an lạc và tự chủ.

Bạn Đang Xem: Phiền Não Là Gì?

Xem Thêm : N là gì trong vật lý? Các công thức chứa N được sử dụng trong vật lý

Nó có thể là vô ý thức, và thường là vô ý thức, nhưng có một số phiền não ẩn náu đằng sau.

Hãy nhận định rằng mình đang cố gắng nỗ lực giảng giải điều gì với ai. Nếu ta thấy trong bụng hơi khó chịu khi nói chuyện với những người đó, thì đó là tín hiệu rõ rệt cho thấy mình có một tí tự hào, chẳng hạn vậy. Ta có thể cảm thấy, “Mình thật thông minh, mình hiểu điều đó. Tôi sẽ khiến cho bạn hiểu điều đó.”. Mình có thể thực tình muốn viện trợ người kia bằng phương pháp giảng giải điều gì với họ, nhưng nếu cảm thấy hơi khó chịu trong bụng, thì có một tí tự hào ở đó. Điều đó đặc biệt quan trọng xẩy ra, khi tất cả chúng ta nói về những thành tựu của chính mình, hay những phẩm chất tốt đẹp của mình. Tất cả chúng ta sẽ thấy khó chịu một tí khi kinh nghiệm điều đó, và việc này rất thường xẩy ra. Hoặc xem xét trường hợp của một thái độ phiền não, hãy cho là thái độ “Tất cả mọi người nên lưu ý đến tôi”, mà tất cả chúng ta thường có. Tất cả chúng ta không thích bị bỏ mặc, vì không một ai thích bị tảng lờ, nên ta cảm thấy, “Mọi người nên lưu ý đến mình, và lắng tai những gì mình nói”, v.v… Điều đó cũng sẽ có thể đi kèm với một tí lo lắng bên trong, nhất là nếu người ta không lưu ý đến mình. Vì sao họ nên lưu ý đến mình? Khi chúng ta nghĩ về điều đó thì không có lý do chính đáng.Chữ “klesha” trong tiếng Phạn, “nyon-mong” trong tiếng Tây Tạng, là một thuật ngữ rất khó, mà ở đây, tôi dịch là “cảm xúc phiền não”, hay “thái độ phiền não”. Nó khó vì có một vài từ ngữ không thích hợp lắm trong phạm trù của một cảm xúc hay thái độ, ví dụ như mê muội. Tất cả chúng ta có thể rất mê muội về tác động ảnh hưởng mà hành vi của mình tạo ra so với người khác, hoặc với chính mình. Hoặc ta có thể mê muội về một tình huống, thực tiễn về những gì đang xẩy ra. Ví dụ, cứ cho là mình không biết có ai không được khỏe, hoặc có người đang buồn chán. Trong những tình huống như vậy, kiên cố mình có thể không ý thức được kết quả về việc nói bất kể điều gì với họ sẽ ra sao; họ có thể rất khó chịu với mình, bất kể là mình có ý định tốt.Khi có loại tâm trạng phiền não đó, hãy gọi nó như vậy, thì mình sẽ không còn nhất thiết cảm thấy khó chịu bên trong. Nhưng như ta đã thấy, khi mất đi sự an lạc thì đầu óc ta sẽ không còn sáng suốt. Vì vậy nên mình mê muội, tâm trí không sáng suốt; cứ ở trong thế giới nhỏ bé của mình. Tất cả chúng ta mất tự chủ, bởi vì mình ở trong thế giới nhỏ bé của mình, không phân biệt được giữa những gì lợi ích và phù phù hợp với một tình huống, và những gì không lợi ích và không thích hợp. Vì thiếu trí phân biệt nên ta không thể hành động một cách đúng đắn và nhạy cảm. Nói cách khác thì ta không có tự chủ, để sở hữu thể hành động một cách đúng đắn và kìm nén việc làm điều gì không phù hợp. Theo phong cách đó thì mê muội phù phù hợp với khái niệm này như một tâm trạng phiền não, mặc dù khó mà nghĩ rằng sự mê muội là một cảm xúc hay thái độ. Như tôi đã nói, “klesha” là một thuật ngữ rất khó để tìm thấy bất kể từ ngữ nào để thông ngôn cho thật tốt.