Hát Chèo là một trong những mô hình thẩm mỹ dân gian của Việt Nam gắn liền với quá trình phát triển của giang sơn, lưu truyền từ đời này qua đời khác. Cho tới tận ngày này, thẩm mỹ hát Chèo vẫn được giữ gìn nâng niu bởi các nghệ sĩ gạo cội. Vậy bạn có biết hát Chèo là gì? Nguồn gốc, quá trình phát triển cũng như đặc điểm của dòng thẩm mỹ này ra sao không? Cùng Lạc Việt Audio chúng tôi tìm hiểu ngay trong nội dung bài viết này để được trả lời nhé!

Bạn Đang Xem: Hát Chèo là gì? Nguồn gốc, đặc điểm của nghệ thuật hát chèo!

>>> Tham khảo thêm các tin tức:

• Nhạc vàng là gì? Bí kíp chọn mua loa nghe nhạc vàng bất bại!
• Nhạc đỏ là gì? Bí quyết chọn loa nghe nhạc đỏ đỉnh nhất

Hát Chèo là gì?

Chèo được đưa vào mô hình sân khấu cổ của Việt Nam, vậy hát Chèo là gì?

Khái niệm hát Chèo là gì?

Hát Chèo là thẩm mỹ sân khấu cổ truyền của Việt Nam phát triển mạnh mẽ tại miền Bắc, Bắc Trung Bộ mang đậm bản sắc dân tộc bản địa. Từ thời xưa Chèo được xem như là mô hình sân khấu hội hè, thường được trình diễn trong những liên hoan hoặc những dịp đặc biệt quan trọng. Phần ngôn từ đa thanh, đa nghĩa giàu sự ví von, tự sự trữ tình.

Thẩm mỹ hát Chèo có nguồn gốc lâu năm và đi sâu vào đời sống xã hội của người Việt Nam. Chúng không chỉ là thẩm mỹ mà còn là một một tấm gương phản chiếu sự đa dạng về bản sắc của dân tộc bản địa ta với nhiều góc độ khác nhau như sự sáng sủa, nhân ái, yêu nước, thương dân, mong muốn cuộc sống no ấm, tự hào dân tộc bản địa hay kiên cường quật cường đánh giặc ngoại xâm bảo vệ chủ quyền lãnh thổ giang sơn. Chèo mang cả giá trị nội dung, thẩm mỹ cao và được lập hồ sơ yêu cầu UNESCO ghi danh là di sản văn hoá phi vật thể vào năm 2021.

Hát Chèo tiếng anh là gì?

Vì là một trong những thẩm mỹ cổ truyền tiêu biểu của Việt Nam, trong tiếng anh có thể hiểu hát Chèo với những nghĩa như:

• Vietnamese popular opera.
• Chèo.
• Cheo singing.

Người hát Chèo gọi là gì?

Người trình diễn hát trong các tác phẩm Chèo sẽ tiến hành gọi là nghệ nhân hát Chèo. Một số nơi gọi đích danh nhân vật trong chèo như các đào, các kép.

Chiếu Chèo là gì?

Gọi là chiếu chèo bởi vì đây là phong cách trình diễn ban sơ của khá nhiều gánh hát chèo. Họ sẽ trải chiếu trong sân đình, chùa hay các nhà quý tộc để diễn Chèo, đó cúng là điều đặc trưng tạo ra sự tên tuổi cho mô hình thẩm mỹ gian dân này.

Nguồn gốc của thẩm mỹ hát Chèo

Thẩm mỹ Chèo được hình thành từ thế kỷ X dưới thời nhà Đinh (vua Đinh Tiên Hoàng), lúc bấy giờ kinh đô của nước là là Hoa Lư (Tỉnh Ninh Bình), này cũng được xem như là đất tổ của mô hình thẩm mỹ sân khấu này. Bà Phạm Thị Trân được xem như là bà tổ của Chèo. Sau đó chèo phát triển nhanh, lan rộng ra toàn lãnh thổ Đại Cồ Việt gồm có miền Bắc và Bắc Trung Bộ hiện nay.

Ban sơ hát Chèo được phát triển chủ yếu dựa vào âm nhạc và múa hát dân gian, sau đó các tích truyện ngắn, mẩu truyện được đưa vào và trình diễn trọn vẹn thành một vở Chèo hoàn chỉnh với thời lượng dài ra hơn nữa, nội dung cũng thâm thúy hơn. Đến thế kỷ 14, thẩm mỹ hát Chèo Việt Nam mở màn bị tác động bởi Kim kịch Trung Quốc. Sang đến thế kỷ 15, vua Lê Thánh Tông không được cho phép Chèo được trình diễn trong cung đình vì thế chúng phát triển mạnh tại những vùng thông thôn và gắn liền với đời sống sinh hoạt của người dân, trở thành một trong những món ăn ý thức không thể thiếu trong các hội hè, liên hoan của người Việt.

Trong thời đoạn từ thế kỷ 18 đến thời điểm cuối thế kỷ 19 thẩm mỹ Chèo tiếp tục phát triển mạnh và đạt đến đỉnh cao với nhiều vở diễn nổi tiếng. Từ thế kỷ 20 cho tới nay, Chèo được đưa lên các sân khấu chuyên nghiệp và trở thành chèo văn minh, có thêm các tích truyện cổ mới được trình diễn.

Đặc điểm của thẩm mỹ hát Chèo

• Rất khác với những dòng thẩm mỹ khác, Chèo mang nhiều đặc trưng riêng mà không có thể loại nào thay thế được.
• Để hiểu và cảm nhận được hết cái hay, cái đẹp của vở chèo thì rất cần phải tới xem trực tiếp tại những chiếu chèo, show diễn.
• Nội dung thường kể lại những mẩu truyện, tích cổ nhưng được những nghệ nhân thổi hồn, lối diễn thành viên tạo nên sự phong phú và độc đáo của mô hình thẩm mỹ này.
• Nhạc điệu cũng như lời hát Chèo thường mang đậm màu dân gian và rất gần gụi với tiếng nói và cuộc sống của người dân.
• Ngoài tính dân gian, Chèo còn tồn tại tính thẩm mỹ cao với những yếu tố tự sự, kịch tính, ước lệ, dáng điệu.

Phân loại Chèo

Phát triển từ thế kỷ 10, trải qua hơn 1000 năm lịch sử vẻ vang, thẩm mỹ hát Chèo đã phát triển theo nhiều hướng khác nhau nhưng có 4 loại chính gồm có: Chèo sân đình, Chèo cải lương, Chèo chái hê và Chèo văn minh. Mỗi loại lại sở hữu những đặc điểm riêng.

Chèo sân đình

Xem Thêm : Bạn tâm giao là gì? Những lợi ích cao đẹp từ bạn tâm giao

Là loại hát Chèo thường được tổ chức tại những sân đình, chùa nơi mà người dân hay tới lui thời xa xưa. Đây là mô hình chèo cổ với lối trình diễn đơn giản, chỉ sử dụng chiếc chiếu trải ngoài sân và phía sau được treo một chiếc màn nhỏ, đạo cụ chủ yếu thường là quạt. Cũng chính vì hát Chèo được trình diễn trên chiếu với những nhạc công diễn viên ngồi quanh hai bên mép nên người ta thường gọi đây là chiếu Chèo.

Chèo cải lương

Là một dạng trình diễn cải cách do Nguyễn Đình Nghị khởi xướng trong vào đầu thế kỷ 20 cho tới trước Cách mệnh tháng Tám 1945. Tính văn minh, chuyên nghiệp được đưa vào Chèo cải lương khi tác phẩm trình diễn được soạn thành màn, lớp, bỏ múa và các động tác dáng điệu. Thay vào đó chèo cải lương thổi những làn điệu dân ca có sẵn vào tại nên một sức hút mới lạ và độc đáo.

Chèo Chái Hê

Là một dòng phát triển của thẩm mỹ hát Chèo, thường được trình diễn và hát vào rằm tháng 7 thường niên hoặc trong các đám giỗ, đám tống biệt của người thọ với những phần chính gồm có:

1. Giáo roi
2. Nhị thập tứ hiếu
3. Múa hát chèo thuyền cạn
4. Múa hát kể thập ân. Kết thúc lớp học hát chèo chái hê thường là hát quan họ.

Chèo văn minh

Thẩm mỹ hát Chèo văn minh khởi nguồn từ khi nước ta hội nhập quốc tế, để vừa giữ gìn được bản sắc dân tộc bản địa vừa giới thiệu tới các bạn trên toàn cầu những nét đẹp, đặc sắc nhất của chèo mà Chèo văn minh ra đời. Từ sau trong khoảng thời gian 1954 các đoàn chèo nước ta mở màn sang các nước xã hội chủ nghĩa để trình diễn và được hiệp hội đón nhận. Sau này các nhạc sĩ và nghệ sĩ đã thổi hồn mới, cải biên và phối khí chèo theo những phong cách khác nhau, thay đổi nhạc cụ để làm mới các vở chèo nhưng không làm mất đi đi những nhạc điệu gốc vốn có.

Các làn điệu Chèo

Với lịch sử vẻ vang hàng nghìn năm, thẩm mỹ hát Chèo phát triển theo nhiều hướng khác nhau, ước tính có tới hơn 200 làn điệu Chèo khác nhau. Các làn điệu này chủ yếu dựa trên các điệu dân ca, ca dao, thơ, văn,…gốm các mạng lưới hệ thống lớn như:

Khối hệ thống Số làn điệu Đặc điểm Khối hệ thống làn điệu đối đáp 22 điệu x Khối hệ thống làn điệu đường trường 17 điệu Gồm nhiều trổ và kỹ thuật phức tạp. Lối hát mang chất trữ tình và diễn tả nội tâm vô cùng phức tạp của nhân vật. Khối hệ thống làn điệu sắp 29 điệu Mang tính hát nói, tiết tấu khá nhanh, vui vẻ thể hiện được ý thức sáng sủa, phấn chấn, nhiều vở mang tính giễu cợt. Khối hệ thống làm điệu hề 28 điệu Chuyên dùng cho những nhân vật như hề gậy, hề mồi mang chất gây cười cho người theo dõi, tính châm biếm, giễu cợt cao. Khối hệ thống làn điệu ra tuồng 36 điệu x Khối hệ thống làn điệu vãn, thảm 10 điệu Thường dùng cho những nhân vật có hoàn cảnh khó khăn, thân phận thấp kém, than thân trách phận, xót xa. Khối hệ thống làn điệu nói sử x Lối nói đặc biệt quan trọng trong thẩm mỹ Chèo chú trọng tới số sử dụng ngữ khí âm sắc dùng cho những nhân vật cần thể hiện rõ nét hơn. Khối hệ thống làn điệu sa lệch x Mang đậm màu trữ tình, thiết tha và luôn có chút gì đó buồn man mác, hờn dỗi. Khối hệ thống làn điệu nói vỉa, ngâm vịnh x x

Hồ hết các làn điệu chèo đều xuất phát từ các vở chèo cổ sau này được trình diễn theo một phong cách và diễn đạt cảm xúc khác nhau. Làn điệu trong hát chèo thường phản ánh đầy đủ các tâm tư tình cảm của nhân nhật trong vở chèo.

Các yếu tố tạo nên một tác phẩm Chèo

Chèo là một mô hình thẩm mỹ dân gian truyền thống nhưng không vì vậy mà chúng không có những quy tắc luật lệ riêng. Để tạo nên một vở chèo thành công, hoàn chỉnh nhất thì hãy đảm bảo đầy đủ các yếu tố:

Kịch bản văn học

Một tác phẩm Chèo luôn có một tình tiết rõ ràng và rành mạch phát triển theo một lối tư duy riêng gọi là tư duy Chèo. Kịch bản chèo có thể lấy trực tiếp từ các tình tiết cổ hoặc phát triển lên nhưng không làm thay đổi quá nhiều về cốt chính.

Tuỳ từng sân khấu và số lượng nghệ sĩ trình diễn mà phần kịch bản văn học của Chèo cũng được thay đổi cho hợp lý. Yếu tố kịch bản này sẽ không chỉ quan trọng trong hát Chèo mà chúng còn xuất hiện trong nhiều mô hình sân khấu khác ví như cải lương, kịch nói, kịch hát dân tộc bản địa. Tuy nhiên yếu tố văn học ở đây không để chỉ riêng các tác phẩm được lưu truyền trên sách vở mà còn là một thứ văn học truyền mồm từ đời này qua đời khác, dù có nhiều thay đổi nhưng không làm mất đi đi nét hay vốn có của tác phẩm.

Diễn xuất của nghệ nhân hát Chèo

Diễn xuất là một yếu tố không thể thiếu trong một vở chèo ngoài kỹ thuật hát và diễn tả cảm xúc qua lời ca tiếng hát của nghệ nhân hát Chèo. Chèo cổ không yên cầu quá nhiều về diễn xuất nhưng dần qua thời kì, diễn xuất của diễn viên trở thành yếu tố quan trọng hỗ trợ cho vở chèo thêm sống động, chân thật hơn. Một số nhân vật mang tính biểu tượng về phạm trù đạo đức như Thị Phương, Trinh Nguyên, Thị Kính hay những nhân vật có hình tượng đa khía cạnh mang tính triết lý như Suý Vân, Mụ Sùng đều được tạo nên từ phần diễn xuất của diễn viên trong các chiếu Chèo.

Diễn xuất trong Chèo không thể tuỳ tiện nếu không sẽ không còn đạt được hiệu quả và chất lượng sản phẩm như mong muốn, chúng phải tuân theo nguyên tắc ước lệ, tự sự và dáng điệu thông qua các động tác, nét mặt, lời thoại, khuôn múa, điệu hát. Chính nhờ diễn xuất đỉnh cao của khá nhiều nghệ nhân Chèo mà tạo nên được cái hồn cho tác phẩm, thể hiện được đúng những gì mà vỏ chèo muốn truyền tải tới người xem, đưa người theo dõi đi vào diễn biến nội tâm của từng nhân vật.

Mỹ thuật

Cùng với những yếu tố như tình tiết, diễn xuất thì mỹ thuật cũng không thể thiếu trong các vở Chèo, chúng được thể hiện thông qua các phương pháp điệu cũng như 31 ước lệ. Ở chèo cổ, tính mỹ thuật được thể hiện qua địa điểm diễn chèo, sân khấu, y phục cũng như phần hoá trang của diễn viên bởi hồi đó chưa xuất hiện phông nền và chuyển màn, chuyển cảnh chuyên nghiệp như hiện nay. Yếu tố mỹ thuật trong thẩm mỹ Chè được ví như một mảnh đất nền đẹp đẽ để các diễn viên, nghệ sĩ trình diễn có thể xây lên cho mình một nhà cửa to, đẹp và hoàn chỉnh nhất.

Xem Thêm : Deejay là gì và quá trình hình thành phát triển của Deejay?

Mỹ thuật phải đảm bảo tuân theo quy định của thẩm mỹ hát Chèo truyền thống đó là phải có tính dân tộc bản địa, hình tượng, thẩm mỹ và thống nhất trong việc sáng tạo. Có thể thấy yếu tố mỹ thuật vừa là dụng cụ vừa là tiền đề để tạo nên một tác phẩm chèo thành công.

Đạo diễn

Đạo diễn Chèo là khái niệm mới được sử dụng trong thẩm mỹ hát chèo văn minh, còn khi đối chiếu với chèo cổ ngày trước thì đây được gọi là những thầy chèo, tuồng là người trực tiếp sắp trò và truyền nghề cho môn đồ theo học. Dấu mốc quan trọng mở màn cho việc phát triển mạnh mẽ của đạo diễn đó là vào năm 1920 khi vở Chén thuốc độc của Vũ Đình Long thành công rực rỡ tận nhà hát Lớn Hà Nội Thủ Đô. Một số đạo diễn nổi trội phải kể tới những cái tên như: Đình Quang đãng, Nguyễn Đình Nghi, Dương Ngọc Đức, Hoàng Giang, Lê Hùng, Xuân Huyền, Xuân Đàm,…

Vai trò của đạo diễn không phải là đồng cảm hay sáng tạo tốt mà người ta quan tâm tới khả năng thực hiện của đơn vị cũng như diễn viên. Ngoài ra luôn phải thổi hồn giáo dục tư tưởng, tình cảm tốt vào trong các bản chèo. Thông thạo về mô hình thẩm mỹ này để sở hữu thể phối hợp tốt với cả đoàn, hướng dẫn được diễn viên thể hiện tốt được nhân vật.

Múa

Múa cũng là một yếu tố không thể thiếu trong các vở chèo, nhất là với chèo văn minh. Múa tạo nên sự kịch tính cũng như có mức giá trị tạo hình trong thẩm mỹ Chèo.

• Thể hiện được nội dung của vở chèo thông qua lời hát, nhạc và múa hát.
• Thể hiện được tâm trạng nhân vật rõ ràng và cụ thể, rõ nét hơn.
• Động tác đây là một trong những cách thể hiện diễn biến tâm trạng tốt nhất.

Thẩm mỹ hát Chèo mang giá trị nội dung, thẩm mỹ cao

Giá trị nội dung của thẩm mỹ Chèo: Phản ánh thâm thúy hiện thực xã hội và phê phán những thói hư tật xấu, thế lực đen tối trong xã hội như lũ vua chúa tham nhũng, xấu xa. Ca tụng những phẩm chất tốt đẹp trong xã hội đen tối và xích mích gay gắt giữa các giai cấp xã hội. Bênh vực người tốt, nhất là người phụ nữ trong xã hội phong kiến, vẻ đẹp của người vợ chờ chồng, người mẹ vì con vì cái,…..Có thể thấy Chèo mang tính nhân đạo cao và luôn hướng tới sự công minh, tình yêu niềm sung sướng.

Giá trị thẩm mỹ của hát Chèo: Chèo là thẩm mỹ dân gian được xây dựng trên các kịch bản văn học, tình tiết cổ có sẵn vì thế chúng mang tính thẩm mỹ cao. Từ kết cấu, nhân vật đều được kể một cách rõ ràng và cụ thể theo trình tự thời kì, tính cách nhân vật được bộ lộ rõ qua diễn xuất, hoàn cảnh của mẩu truyện.

Những nghệ nhân hát Chèo nổi tiếng của Việt Nam

Các cố nghệ sĩ Chèo của Việt Nam:

• Phạm Thị Trân: Tổ nghề của thẩm mỹ hát Chèo.
• Nguyễn Đình Nghị: Công lớn trong giữ gìn và cải cách Chèo.
• Trùm Thịnh: Được tuy phong Nghệ sĩ nhân dân với công lao to lớn phục hồi và xây dựng thẩm mỹ sân khấu Chèo.
• Nguyễn Thị Minh Lý đóng góp cho việc văn minh hoá Chèo trong vào đầu thế kỷ 20.
• Vũ Thị Tý: Được truy phong nghệ sĩ xuất sắc ưu tú với nhiều vai diễn để đời.
• Kiều Bạch Tuyết: Nghệ sĩ trình diễn Chèo được truy phong Nghệ sĩ xuất sắc ưu tú.

Các nghệ sĩ hát Chèo hiện đại nổi tiếng phải kể tới như:

• NSND Thanh Ngoan – Nhà hát Chèo Việt Nam.
• NSND Quốc Trượng – Nhà hát Chèo Quân đội.
• NSND Thu Huyền – Nhà hát Chèo Hà Nội Thủ Đô.
• NSND Mai Thuỷ – Nhà hát Chèo Tỉnh Ninh Bình.
• NSƯT Văn Bằng – Nhà hát Chèo Tỉnh Thái Bình.
• NSƯT Quốc Anh – Nhà hát Chèo Thành Phố Hải Dương.
• NSND Tự Long – phó tổng giám đốc Nhà hát Chèo Quân đội.
• NSND Huyền Phin – Nhà hát Chèo Tỉnh Thái Bình.
• NSƯT Nguyễn Quang đãng Thập – Giám đốc Nhà hát Chèo Tỉnh Ninh Bình.

Các tác phẩm Chèo bất hủ trong nền âm nhạc nước nhà

Một số tác phẩm Chèo tiêu biểu nhất gồm có:

• Quan Âm Thị Kính.
• Từ Thức gặp tiên.
• Hoàng Trìu kén vợ.
• Trương Viên.
• Chu Mãi Thần.
• Lưu Bình – Dương Lễ.
• Bài ca giữ nước.
• Nghêu sò ốc hến.
• Trần Tử Lệ.
• Cafe chín đỏ.
• Bến nước đời người.

Tứ xứ Chèo nổi danh khắp Việt Nam

Chiếng Chèo là những phường chèo hoạt động không xác định được phạm vi nhất định. Tứ xứ Chèo ở đây để chỉ 4 chiếng chèo trụ cột ở miền Bắc Việt Nam gồm có chèo Đông, Đoài, Nam, Bắc. Mỗi chiếng Chèo lại sở hữu những phong cách thẩm mỹ và cách trình diễn khác nhau.

• Chiếng chèo Đông trong khu vực các tỉnh như: Thành Phố Hải Dương, TP Hải Phòng, Quảng Ninh. Vùng này xưa là trấn Hải Đông. Chèo xứ Đông mang âm hưởng của ca trù và trống quân.
• Chiếng chèo Đoài gồm khu vực các tỉnh Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Tuyên Quang đãng. Vùng này xưa là trấn Sơn Tây. Chèo xứ Đoài mang âm hưởng của hát xoan và cò lả.
• Chiếng chèo Nam gồm khu vực các tỉnh Hà Nam, Hưng Yên, Tỉnh Thái Bình, Tỉnh Nam Định, Tỉnh Ninh Bình và Thanh Hóa. Vùng này xưa là trấn Sơn Nam. Chèo xứ Nam mang âm hưởng của hát văn, hát xẩm.
• Chiếng chèo Bắc gồm khu vực các tỉnh Bắc Giang, Thái Nguyên. Vùng này xưa là trấn Kinh Bắc. Chèo xứ Bắc mang âm hưởng của quan họ.

Mời các bạn cùng thưởng thức vở chèo Quan Âm Thị Kính:

Nghe hát Chèo tận nhà được không?

Không thể nghe được những buổi trình diễn Chèo trực tiếp, bạn vẫn hoàn toàn có thể nghe hát chèo tận nhà với một mạng lưới hệ thống âm thanh chất lượng sản phẩm. Để trải nghiệm được trọn vẹn nhất thì quý khách hàng nên chọn các dàn âm thanh thực sự chất lượng sản phẩm của JBL, Bose hay BMB.

Trong trường hợp bạn chỉ có mục tiêu nghe nhạc với những thể loại nhẹ nhõm, không phải Chèo thì có thể sử dụng loa âm trần hoặc các dòng loa bluetooth cũng rất ổn. Để được tư vấn về dàn âm thanh nghe nhạc, hát karaoke hãy liên hệ ngay với chúng tôi theo hotline 0982.655.355 để được tư vấn tương trợ nhanh chóng nhất.

Trên đây là nội dung bài viết trả lời hát Chèo là gì? Nguồn gốc, đặc điểm của dòng thẩm mỹ này. Mong rằng với những thông tin mà chúng tôi cung cấp sẽ giúp cho bạn hiểu hơn về thẩm mỹ hát chèo. Theo dõi chúng tôi để biết thêm thật nhiều thông tin có lợi khác nữa nhé! Hứa gặp các bạn trong những nội dung bài viết sau.