Giám tuyển (“curator”) là một chức danh vẫn còn mơ hồ với đại phần đông. Vậy phải hiểu đúng thế nào là giám tuyển? Và thế nào là một giám tuyển tốt? Tìm hiểu về chủ đề này cùng Ace Lê – thạc sỹ về Nghiên cứu Bảo tồn & Giám tuyển Mỹ thuật tại ĐH Bách khoa Nam Dương Singapore.

Bạn Đang Xem: Curator là gì và những kỹ năng cần thiết để trở thành một giám tuyển bài bản

Ace Lê hiện vẫn đang làm nghiên cứu ở Trung tâm thẩm mỹ và làm đẹp NTU CCA (Singapore). Anh là một trong năm thành viên của nhóm giám tuyển quốc tế Of Limits, đơn vị được trao giải 2020 Platform Projects Curatorial Award tại Singapore. Qua nội dung bài viết này, anh tóm tắt những tri thức cơ bản về lịch sử vẻ vang của chức danh Curator, song song san sẻ kinh nghiệm để trở thành một Giám tuyển bài bản.

Giám tuyển (“curator”) là một chức danh vẫn còn mơ hồ với đại phần đông. Có nhẽ vì vậy mà hiện nay ta thấy chức danh này xuất hiện ngày càng nhiều trên truyền thông – có nhẽ vì nghe nó bí hiểm, phức tạp, thâm thúy? Vậy phải hiểu đúng thế nào là giám tuyển? Và thế nào là một giám tuyển tốt?

Xem Thêm : Fco là gì? Đặc điểm, cấu tạo và nguyên lý hoạt động của FCo

Bản thân chữ “curate” bắt nguồn từ gốc Latin “cura” tức thị săn sóc (“care”). Ở thời đoạn đầu của lịch sử vẻ vang bảo tồn thế kỷ 16 trở về trước, các gia đình hoàng lưu, quý tộc thường hay có những bộ sưu tập tại gia – có thể gồm có bất kì thứ gì trên đời – từ tranh và tượng cho tới tiêu bản sinh vật học hay vũ khí. Thế kỷ 16 khai mạc xuất hiện khái niệm “căn buồng hiếm lạ” (“cabinet of curiosities”) để trưng bày tất thảy mọi hiện vật kỳ thú mà chủ nhân sưu tập được (hồ hết là từ các chuyến du lãm khắp thế giới). Chức danh giám tuyển được giao cho những người được thuê để trông coi, dữ gìn và bảo vệ, kiểm kê và lên danh mục cho những bộ sưu tập ấy – đó là chữ “giám” trong “giám tuyển”.

Khi cách mệnh công nghiệp nổ ra tại châu Âu, từng lớp cỡ trung bình ngày càng tích luỹ được tài sản nhiều hơn, và có nhu cầu thưởng thức và tìm hiểu văn hoá, thẩm mỹ và làm đẹp cao hơn nữa trong thời kì rảnh rỗi. Các bộ sưu tập tư nhân trước đó vốn chỉ dành riêng cho giới thượng lưu, đã khai mạc được mở ra cho hội đồng tới xem, Tính từ lúc bảo tồn Ashmolean (1677) tại Anh. Tính từ lúc đó, việc lựa chọn tiêu bản, cổ vật hay tác phẩm nào để bổ sung vào bảo tồn được chuyển từ từ từ người chủ cũ của nó sang một vị trí, hoặc một hội đồng có kỹ năng tay nghề được bổ nhiệm. Trách nhiệm này là rất lớn, bởi vì nó gồm có cả quản lý khoản tiền mua hiện vật thường niên. Đó là chữ “tuyển” trong “giám tuyển”.

Đó là về phía bảo tồn lịch sử vẻ vang và khoa học. Lại nói tới các bảo tồn và mô hình phòng triển lãm salon làm tóc thẩm mỹ và làm đẹp – ví dụ như Salon tóc de Paris rất thân thuộc với những bạn yêu mỹ thuật, là bệ phóng cho nhiều hoạ sỹ tên tuổi tại Pháp và châu Âu. Ở cách trưng bày thời này, tranh vẽ được treo chồng chất lên nhau từ sàn lên trần (khái niệm này gọi là “skying”), tương tự như cách người ta bày những tiêu bản tại gia cho những “cabinets of curiosities”. Với cách bày trí này, chủ và khách cùng hội đồng thẩm định sẽ đứng ở trung tâm phòng và đưa mắt nhìn ra xung quanh để đánh giá và thẩm định, so sánh nhiều tranh với nhau trong cùng một sườn nhìn.

Cho tới trong khoảng thời gian 1930s tại Thành Phố New York, GS Alfred Barr – giám đốc / giám tuyển trước nhất của MoMA, đã có một phát minh làm thay đổi toàn bộ quan hệ giữa người xem và tác phẩm. Tính từ lúc triển lãm tranh Van Gogh gây tiếng vang năm 1935, Alfred Barr đã thiết lập phong cách bày tranh mới, trong đó mỗi tác phẩm đều được bày ngang tầm mắt của một người dân có độ cao trung bình, với khoảng tầm dãn cách vừa đủ, treo trên nền tường sơn white color hoặc trầm. Phong cách này được gọi là “hộp trắng” (“white cube”) mà ngày nay còn đang rất phổ quát trong hồ hết bảo tồn và gallery thường gặp. Ngoài việc để tranh và tượng vào trong 1 không gian gian riêng để người xem có thể trải nghiệm (và sùng bái nó như một biểu tượng văn hoá quý giá), thì cách bày trí này còn tạo ra thời cơ xâu chuỗi chúng lại thành một mạch nội dung xuyên thấu cho toàn triển lãm. Và thời cơ này giới thiệu thêm một vai trò cốt lõi của người giám tuyển: xâu chuỗi các tác phẩm đơn lẻ thành một mẩu chuyện có chủ đề.

Một người kể chuyện giỏi sẽ là cầu nối hiệu quả giữa nghệ sỹ và hội đồng, giúp truyền tải những giá trị và thông điệp của tác phẩm tới người xem. Vậy nên khi chúng ta đi tới các triển lãm, nếu có may mắn được tham gia vào các show diễn giải của giám tuyển (“curator’s tour”) thì không nên bỏ lỡ. Nhưng không phải lúc nào giám tuyển cũng có thể có mặt để diễn thuyết được, nên với những triển lãm bài bản, bao giờ họ cũng viết kèm một bài luận (“curator’s essay”) trong cuốn catalogue của triển lãm được ấn bản kèm theo. Như vậy vai trò thứ tư của giám tuyển là người viết.

Xem Thêm : Tấm chiếu mới là gì? Nguồn gốc đến từ đâu?

Để viết tốt, người làm giám tuyển phải có những nghiên cứu cẩn thận về nghành nghề mình giám tuyển. Bởi vậy nên thường các vị trí giám tuyển cốt lõi đều yêu cầu bằng cấp tối thiểu trong nghành nghề đó – ví dụ, giám tuyển cho bảo tồn lịch sử vẻ vang phải có bằng khảo cổ học hoặc lịch sử vẻ vang, địa lý; hay những giám tuyển thẩm mỹ và làm đẹp giỏi đều là những nhà nghiên cứu thẩm mỹ và làm đẹp bài bản. Những bài luận họ viết cho triển lãm đều được lưu lại và thành tài liệu tham khảo cho những người đi sau – quá trình này là sinh sản tri thức (“production of knowledge”).

Bên cạnh 04 vai trò nói trên, người giám tuyển phải song song làm tốt những công việc khác, hoặc hợp tác với những vị trí khác để làm tốt chúng, như truyền thông, lớp học cộng đồng, thiết kế triển lãm, v.v… Riêng vai trò dữ gìn và bảo vệ và lưu trữ, giờ các bảo tồn lớn đều sở hữu một phòng ban riêng thao tác làm việc này do tính chất ngày càng phức tạp của nó, nên người giám tuyển không còn trực tiếp đảm nhiệm nó nữa. Về kỹ năng mềm trong giám tuyển, việc thiết lập được sự tin tưởng của nghệ sỹ và nhà sưu tập để phó thác tác phẩm cho triển lãm, là một thước đo quan trọng với những người giám tuyển tốt.

Tựu chung, muốn làm một giám tuyển (thuần tuý tập hợp lại một số lượng tranh rồi bày triển lãm) vốn rất dễ, mà muốn làm một giám tuyển bài bản thì không đơn giản. Một giám tuyển tốt là một giám tuyển không chỉ bài bản, mà còn phải có đạo đức, bởi những quyết định tuyển chọn của họ sẽ có được tác động lớn tới lý lịch nghệ sỹ và tác phẩm – một con dấu từ giới kỹ năng tay nghề – kéo Từ đó là những định giá ở gallery và sàn đấu giá.

Ngày nay ở Đông Nam Á, trường Nanyang Technological University, Singapore là trường duy nhất mở khoá huấn luyện Thạc sỹ về giám tuyển, chuyên sâu vào mảng văn hoá thẩm mỹ và làm đẹp Đông Nam Á, và có nhiều lớp học tương trợ thực hiện và lập nghiệp sau này. Nên bạn nào có hứng thú thì cân nhắc tham gia nhé. Việt Nam rất cần thêm người dân có kỹ năng tay nghề về thẩm mỹ và làm đẹp nói chung, và giám tuyển nói riêng.

Cảm ơn tác giả nội dung bài viết, anh Ace Lê đã được cho phép RGB san sẻ tri thức này.