Biển báo vòng xuyến Nguyễn Thái Sơn gây tranh cãi – Ảnh N.C.T.

Phần nhiều ý kiến không tán đồng với việc dùng từ “vòng xuyến” thay cho “vòng xoay” hay “bùng binh” ở Sài Gòn.

Bạn Đang Xem: Từ ‘bùng binh’, ‘vòng xoay’ đến ‘vòng xuyến’: nhập gia nên tùy tục

Trong Tự điển Việt Nam phổ thông của tác giả Đào Văn Tập do Nhà in Vinh Bảo in xong tại Sài Gòn ngày 10-6-1952 không có khái niệm cho “vòng xoay” hay “vòng xuyến”; “bùng binh” cũng không có trong tự điển này.

Cũng dễ hiểu vì thiết kế liên lạc ở Sài Gòn bấy giờ chủ yếu là các ngã ba, ngã tư đường. Tìm hiểu trong Từ vựng tiếng Việt do Viện tiếng nói học thuộc Viện Khoa học xã hội Việt Nam do Trung tâm Từ vựng tiếng nói ấn bản tại thủ đô năm 1992 cũng chỉ có khái niệm về hai chữ “bùng binh’ mà thôi.

Càng về sau theo thời kì, tiếng Việt càng phong phú và đa dạng. Các từ ngữ tượng hình cũng không nằm ngoài quy luật đó và thú vị thêm nhờ cách gọi của từng vùng miền. Gần đây nhất là các từ vị tiếng Việt… trên mạng (mạng vốn nhanh) thì chữ vòng xoay hay bùng binh đã xuất hiện và đều để chỉ vòng xoay liên lạc, nước ngoài gọi “traffic circle”.

Từ “vòng xuyến” không xuất hiện trên nhiều loại từ vị tiếng Việt. Nhưng tựu trung – bùng binh, vòng xoay hay vòng xuyến gì rồi cũng đều nhằm để chỉ nơi có ít nhất năm ngả đường tỏa đi các hướng, nên được dùng để làm phân biệt với những ngã ba, ngã tư.

Một số độc giả nhận định rằng dùng từ “vòng xuyến” là đúng vì được sử dụng trong… văn bản Luật liên lạc. Nhưng việc tra cứu, thống nhất khái niệm về từ ngữ thì không thể theo… Luật liên lạc, mà phải dùng từ vị.

Vì vậy tôi nhận định rằng có nhẽ trước lúc làm luật – cơ quan soạn luật nên nghiên cứu thêm Từ vựng tiếng Việt để chọn từ ngữ xác thực.

Xem Thêm : Thụ phấn chéo là gì? Các hình thức thụ phấn chéo tự nhiên

Với cách dùng “vòng xuyến”, thì chữ “xuyến” là theo một từ mà các từ vị tiếng Việt khái niệm là “một vòng trang sức quý bằng kim loại (thường là bằng vàng hay ngọc) mà phụ nữ đeo ở tay”. Vì thế Luật liên lạc sử dụng từ vòng xuyến – để chỉ nơi có ít nhất năm ngả đường tỏa đi các hướng – sẽ không còn ổn.

Thay vào đó nên dùng các từ “bùng binh” (có ý kiến cho là gốc từ tiếng Pháp – rond-point: điểm tròn) hay “vòng xoay” vì cũng sát nghĩa với từ nước ngoài “traffic circle” – vòng xoay liên lạc.

Có thể là từ “vòng xuyến” người miền Bắc dùng để làm chỉ vừa là món trang sức quý, vừa là… “traffic circle”. Nhưng không thể đem cái gì đó của vùng miền này mà áp đặt trong các văn bản luật. Và càng không thể bắt các vùng miền khác phải tuân theo mà phải tôn trọng tính đa dạng và phong phú của tiếng Việt theo từng vùng miền.

Cán bộ kháng chiến ta xưa đến vùng miền nào, một trong những yêu cầu trước hết là học và nói theo phương ngữ của vùng miền đó để gần gụi với bà con. Tôi không thể đến nhà một người bạn tri kỷ vốn là dân thủ đô mà bắt bạn mình dùng chữ chén thay cho chữ bát, dùng chữ mền thay cho chữ chăn được.

Đó cũng là cách tôn trọng người dân địa phương; tôn trọng phương ngữ vùng miền vốn tạo nên bản sắc tiếng nói đa đạng, phong phú tuyệt vời trên giang san ta.

* Nội dung bài viết thể hiện ý kiến của tác giả – một độc giả.

Từ bùng binh đến bồn binh và vòng xoay – vòng xuyến

Bùng binh: từ này xuất hiện sớm trong tiếng nói Nam bộ. Theo ghi nhận của Huỳnh Tịnh Paulus Của trong bộ Đại Nam quấc âm tự vị xuất bản năm 1895 thì Bùng binh là “Khúc sông rộng lớn mà tròn”. Ở Sài Gòn từng có địa danh Rạch Bùng Binh, nay là đường Rạch Bùng Binh (Phường.10, Q3).

Tuy nhiên, để chỉ vị trí điểm giao của nhiều con phố yên cầu xe cộ đến đó phải đi theo chiều quy định (thường là ngược chiều kim đồng hồ đeo tay), tiếng Việt trước đó có từ “bồn binh”.

Xem Thêm : GÓC GIẢI ĐÁP: 1 ri là gì? 1 ri quần áo là bao nhiêu cái?

Từ này được nhóm tác giả Lê Văn Đức – Lê Ngọc Trụ ghi nhận trong bộ Việt Nam tự điển (Khai Trí xuất bản tại Sài Gòn năm 1970): “Bồn binh: Công trường thi công, mối đường rộng lớn trong thành phố có hoặc không có trồng kiểng hay trụ đèn ở giữa để tiện việc lưu thông một chiều”. Từ vựng này cũng ghi nhận “bồn binh” có từ đồng tức thị “bùng binh”.

Tuy nhiên từ sau năm 1975 từ bồn binh ít thấy xuất hiện trong các văn bản, thay vào đó là từ “bùng binh” mang nghĩa tương đương với “bồn binh” trên đây.

Điều này được ghi nhận tại Từ vựng tiếng Việt của Trung tâm từ vị học – Vietlex (NXB TP.Đà Nẵng ấn hành năm 2009): “Bùng binh: Vòng tròn được vây cao [thường có hoa, cây cảnh bên trong] nằm ở giữa các ngả đường giao nhau để làm mốc cho xe cộ lưu thông”.

Trong trong thời gian gần đây, trên các phương tiện truyền thông xuất hiện từ “vòng xoay” với nghĩa tương đương từ “bùng binh” nói trên.

Theo TS Nguyễn Thị Hậu, trước năm 1975 ở miền Bắc không có từ vòng xoay, mà cũng không có thực thể vị trí liên lạc nào như thể bùng binh trong Nam, chỉ có những ngã tư.

Trong Từ vựng tiếng Việt của Trung tâm từ vị học – Vietlex cũng không ghi nhận mục từ “vòng xoay”.

Còn từ “vòng xuyến” thì có nhẽ ra đời còn muộn hơn “vòng xoay”.

Hiện nay Từ vựng tiếng Việt (2009) nói trên cũng chưa ghi nhận từ “vòng xuyến”, nhưng trong Luật liên lạc đường đi bộ 2008 và Luật liên lạc đường đi bộ 2015 đều sử dụng từ “vòng xuyến” (tại khoản 1 và 2 của điều 24). Dù vậy, trong hai văn bản Luật liên lạc đường đi bộ này đều phải sở hữu phần “giảng giải từ ngữ” với 32 đơn vị từ ngữ được giảng giải, trong đó không có từ “vòng xuyến”.

LAM ĐIỀN