Triết học Mác – Lênin là nền tảng và là kim chỉ nam của cách mệnh Việt Nam, việc nắm bắt và hiểu những quy luật này sẽ giúp cá thành viên góp phần vào công cuộc xây dựng và phát triển sơn hà.

Triết học Mác – Lênin có rất nhiều vấn đề được nghiên cứu liên quan trực tiếp đến đời sống con người, đến tự nhiên, xã hội như vật chất, ý thức, quan hệ biện chứng, chủ nghĩa duy vật, chủ nghĩa duy tâm… Và một trong số những nội dung phổ quát nhất trong môn học này là Quan hệ giữa vật chất và ý thức.

Quan hệ giữa vật chất và ý thức là gì?

Quan hệ giữa vật chất và ý thức là quan hệ biện chứng mà trong đó vật chất có trước, ý thức có sau, vật chất là nguồn gốc của ý thức và quyết định ý thức nhưng không thụ động mà có thể tác động trở lại vật chất qua hoạt động của con người.

Theo Lê-nin thì vật chất là một phạm trù triết học để chỉ thực tiễn khách quan, đưa đến cho con người trong cảm giác, được cảm giác của con người chép lại, chụp lại, phản ánh lại và không tồn tại lệ thuộc vào cảm giác.

Đặc điểm của vật chất:

– Vật chất tồn tại bằng vận động và thể hiện sự tồn tại thông qua vận động.

– Không có vận động ngoài vật chất và không có vật chất không có vận động;

– Vật chất vận động trong không gian và thời kì;

– Không gian và thời kì là tính chất chung vốn có của khá nhiều dạng vật chất cụ thể và là hình thức tồn tại của vật chất.

Bên cạnh vật chất, ý thức là kết quả của quá trình phát triển tự nhiên và lịch sử hào hùng xã hội. Ý thức mang thực chất là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan, đó chính là sự phản ánh tích cực, tự giác, dữ thế chủ động thế giới khách quan và bộ não con người thông qua hoạt động thực tiễn.

Quan hệ giữa vật chất và ý thức

Vật chất và ý thức có quan hệ 2 chiều và tác động qua lại lẫn nhau. Quan hệ giữa vật chất và ý thức được thể hiện qua nhận thức và thực tiễn như sau:

Thứ nhất: Vật chất có vai trò quyết định ý thức

Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định: Vật chất có trước, ý thức có sau, vật chất là nguồn gốc của ý thức, quyết định ý thức vì:

Ý thức là sản phẩm của một dạng vật chất có tổ chức cao là bộ óc người nên có thể khi có con người mới có ý thức. Trong quan hệ giữa con người với thế giới vật chất thì con người là kết quả quá trình phát triển lâu dài của thế giới vật chất, là sản phẩm của thế giới vật chất. Kết luận này đã được chứng minh bởi sự phát triển khôn cùng lâu dài của khoa học về giới tự nhiên; nó là một chứng cứ khoa học chứng minh ý kiến: vật chất có trước, ý thức có sau.

Các yếu tố tạo thành nguồn gốc tự nhiên, nguồn gốc xã hội của ý thức (bộ óc người, thế giới khách quan tác động đến bộ óc gây ra các hiện tượng kỳ lạ phản ánh, lao động, tiếng nói), hoặc là chính bản thân mình thế giới vật chất (thế giới khách quan), hoặc là những dạng tồn tại của vật chất (bộ óc người, hiện tượng kỳ lạ phản ảnh, lao động, tiếng nói) đã khẳng định vật chất là nguồn gốc của ý thức.

Ý thức là việc phản ánh thế giới vật chất, là hình ảnh chủ quan về thế giới vật chất nên nội dung của ý thức được quyết định bởi vật chất. Sự vận động và phát triển của ý thức, hình thức biểu hiện của ý thức bị các quy luật sinh vật học, các quy luật xã hội và sự tác động của môi trường thiên nhiên sống quyết định. Những yếu tố này thuộc nghành vật chất nên vật chất không chỉ quyết định nội dung mà còn quyết định cả hình thức biểu lúc bấy giờ cũng như mọi sự chuyển đổi của ý thức.

Thứ hai: Ý thức tác động trở lại vật chất

Trong quan hệ với vật chất, ý thức có thể tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người.

Vì ý thức là ý thức của con người nên nói đến vai trò của ý thức là nói đến vai trò của con người. Bản thân ý thức tự nó không trực tiếp thay đổi được gì trong hiện thực. Muốn thay đổi hiện thực, con người phải tiến hành những hoạt thú hoang dã chất. Song, mọi hoạt động của con người đều do ý thức chỉ huy, nên vai trò của ý thức không phải trực tiếp tạo ra hay thay đổi thế giới vật chất mà nó trang bị cho con người tri thức về thực tiễn khách quan, trên cơ sở ấy con người xác định mục tiêu, đề ra phương huớng, xây dựng kế hoạch, lựa chọn phương pháp, giải pháp, dụng cụ, phương tiện, v.v. để thực hiện mục tiêu của mình. Ở đây, ý thức đã thể hiện sự tác động của mình so với vật chất thông qua hoạt động thực tiền tài con người.

Sự tác động trở lại của ý thức so với vật chất diễn ra theo hai hướng: tích cực hoặc tiêu cực. Nếu con người nhận thức đúng, có tri thức khoa học, có tình cảm cách mệnh, có nghị lực, có ý chí thì hành động của con người phù phù hợp với các quy luật khách quan, con người dân có năng lực vượt qua những thử thách trong quá trình thực hiện mục tiêu của mình, thế giới được cải tạo – đó là việc tác động tích cực cúa ý thức. Còn nếu ý thức của con người phản ánh không đúng hiện thực khách quan, thực chất, quy luật khách quan thì ngay từ trên đầu, hướng hành động của con người đã đi trái lại các quy luật khách quan, hành động ấy sẽ sở hữu tác dụng tiêu cực đổi với hoạt động thực tiễn, so với hiện thực khách quan.

Như vậy, bằng việc định hướng cho hoạt động của con người, ý thức có thế quyết định hành động của con người, hoạt động thực tiễn của con người đúng hay sai, thành công hay thất bại, hiệu quả hay là không hiệu quả.

Tìm hiểu về vật chất, về nguồn gốc, thực chất của ý thức, về vai trò của vật chất, của ý thức có thể thấy: vật chất là nguồn gốc của ý thức, quyết định nội dung và khả năng sáng tạo ý thức; là xét tuyển tiên quyết để thực hiện ý thức; ý thức chỉ có khả năng tác động trở lại vật chất, sự tác động ấy không phải tự thân mà phải thông qua hoạt động thực tiễn (hoạt thú hoang dã chất) của con người. Sức mạnh của ý thức trong sự tác động này phụ thuộc vào trình độ phản ánh của ý thức, mức độ xâm nhập của ý thức vào những người dân hành động, trình độ tổ chức của con người và những xét tuyển vật chất, hoàn cảnh vật chất, trong đó con người hành động theo định vị trí hướng của ý thức.

Ý nghĩa phương pháp luận

– Phải luôn xuất phát từ hiện thực khách quan trong mọi hoạt động

Tri thức mà con người thu nhận được sẽ thông qua chu trình học tập, nghiên cứu từ những hoạt động sinh hoạt quan sát, phân tích để tác động vào đối tượng người dùng vật chất và buộc những đối tượng người dùng đó phải thể hiện những tính chất, quy luật.

Để cải tạo thế giới khách quan đáp ứng nhu cầu của mình, con người phải địa thế căn cứ vào hiện thực khách quan để sở hữu thể xếp loại, xác định phương hướng giải pháp, kế hoạch mới có thể thành công.

Không dừng lại ở đó cần phải tránh xa những thói quen chỉ địa thế căn cứ vào nhu cầu, niềm tin mà không nghiên cứu xếp loại tình hình đối tượng người dùng vất chất.

– Phát huy tính năng động, sáng tạo, sức mạnh to lớn của yếu tố con người.

Con người muốn ngày càng tài năng, xã hội ngày càng phát triển thì phải luôn dữ thế chủ động, phát huy khả năng của mình và luôn tìm tòi, sáng tạo cái mới. Không dừng lại ở đó, con người phải thường xuyên rèn luyện, tu dưỡng, nâng cao năng lực và không bỏ cuộc giữa chừng.

Con người tuyệt đối không được thụ động, ỷ lại trong mọi trường hợp để tránh việc sa vào lười suy nghĩ, lười lao động.

Ví dụ quan hệ giữa vật chất và ý thức

Ý thức có tính độc lập tương đối, tính năng động sáng tạo có thể tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động của con người, vì vậy cùng với việc xuất phát từ hiện thực khách quan, cần phát huy tính năng động chủ quan, tức là phát huy mặt tích cực của ý thức, hạn chế mặt tiêu cực của ý thức.

Ví dụ: Trước lúc thực hiện một trận đánh chung ta làm quyết tâm thư; thực hiện tự phê bình và phê bình; rút ra các nhược điểm để tiến bộ, khắc phục những mặt tiêu cực. Thực hiện giáo dục nhận thức thông qua các trào lưu, thực tiễn tư tưởng cục bộ địa phương và đạo đức giả.

Hay, giữa vật chất và ý thức chỉ có những mặt đối lập tuyệt đối trong phạm vi nhận thức luận. Phía ngoài nghành đó, sự phân biệt là tương đối. Vì vậy một chính sách đúng đắn là cơ sở để phối hợp hai điều này.

Liên hệ bản thân với quan hệ vật chất và ý thức

Thứ nhất: Bản thân phải xác định được những yếu tố khách quan ảnh hưởng tác động đến cuộc sống hàng ngày, vì vật chất quyết định ý thức nên con người cần phải ý thức được những vật chất của cuộc sống không đủ thốn để sở hữu hành động phù phù hợp với thực tế khách quan.

Thứ hai: Phải phát huy tính năng động, sáng tạo trong mọi hoạt động hàng ngày. Kết cấu của ý thức thì tri thức là quan trọng nhất nên mỗi tất cả chúng ta cần chú trọng phát triển tri thức của tôi.

Thứ ba: Cần phải tiếp thu có tuyển lựa tri thức mới và không chủ quan trong mọi tình huống.

Thứ tư: Khi giảng giải một hiện tượng kỳ lạ cần phải xét có yếu tố vật chất lẫn ý thức, cả yếu tố khách quan và xét tuyển khách quan.

Trên đây là nội dung tư vấn của chúng tôi về Quan hệ giữa vật chất và ý thức. Cảm ơn Quý khách hàng đã theo dõi nội dung bài viết.