Trong quyển sách về thẩm mỹ và nghệ thuật sống ‘Seven Habits of Highly Effective People’ (Bảy thói quen của những người dân có lợi nhuận cao) của Stephen Covey, thói quen thứ nhất và cũng là nến tảng cho thói quen khác là “Be Proactive” – Hãy dữ thế chủ động.

Trong vài thập niên vừa qua, tính dữ thế chủ động (proactivity) là một tư duy đã đi sâu vào nhiều lãnh vực, từ phương thức vận hành nghiệp vụ và phong thái thao tác tới việc chăm sóc sức mạnh và cách tận dụng thời giờ.

Proactivity là tính dữ thế chủ động trong tư duy và hành vi, và kĩ năng xác định những ưu tiên (priorities) trong đời sống qua việc vận hành thời hạn (time management) và xây dựng thói quen dữ thế chủ động (proactive habits).

Vận dụng tư duy dữ thế chủ động vào cách dùng thời hạn, Stephen Covey đã phân loại những công việc vào bốn nhóm:

1. Nhóm một – Quan trọng và gấp (Important and Urgent): Đó là những công việc ‘chữa cháy’, gồm những việc nguy cấp, hay sắp đến kỳ hạn, những sự cố (emergencies) hay khủng hoãng (crisis).

2. Nhóm hai – Quan trọng nhưng không gấp (Important but Not Urgent): Đó là những công việc giúp ta nâng cao quality cuộc sống đời thường, ví dụ như đọc sách, chăm sóc sức mạnh, dành thời hạn để nuôi dưỡng những quan hệ mái ấm gia đình hay đồng minh (quality time), thư giãn và giải trí, tập thể dục, học ngoại ngữ hay trau dồi những kỹ năng mới, tức là những công việc mà Stephen Covey gọi là ‘mài lưỡi cưa’ (sharpening the saw).

3. Nhóm ba – Không quan trọng nhưng gấp (Not Important but Urgent): Ví dụ như những cuộc họp liên miên, những yên cầu cấp bách gây gián đoạn trong thời gian ngày, liên tục vấn đáp những emails không quan trọng…

4. Nhóm bốn – Không quan trọng và cũng không gấp (Not Important and Not Urgent): những việc tầm phơ tầm phào, phí thời giờ.

Vì có một chiếc nhìn toàn cảnh về cuộc sống đời thường, người sống dữ thế chủ động thấy được đoạn kết ngay từ trên đầu (see the end from the beginning), và do đó biết góp vốn đầu tư thời giờ và năng lượng vào những công việc quan trọng nhưng không gấp gáp.

Trái lại, người sống thụ động chỉ biết phản ứng theo những yên cầu mau lẹ nhất thời. Nhưng càng xao nhãng những việc quan trọng chỉ vì chúng không gấp gáp thì sẽ càng có kĩ năng đi tới tình trạng ‘nước đến chân mới nhảy’ và bị quá tải bởi những công việc chữa cháy, để rồi phải đi từ rủi ro đáng tiếc này qua rủi ro đáng tiếc khác. Một ví dụ giản dị và đơn giản là nếu không chăm sóc sức mạnh (công việc thuộc nhóm hai) thì có ngày sẽ phải nguy cấp đương đầu với đau ốm hay rủi ro đáng tiếc về sức mạnh (công việc thuộc nhóm một).

Biết xếp đặt một kiểu khôn ngoan những ưu tiên (priorities) là điều cơ phiên bản và quan trọng nhất của thẩm mỹ và nghệ thuật vận hành thời hạn. Khi người ta nói ‘tôi không hề có thời giờ cho việc ấy’, thì chính ra là họ muốn nói ‘việc ấy không phải là ưu tiên so với tôi.’

Vận dụng tư duy dữ thế chủ động vào đời sống nói chung, tính dữ thế chủ động (proactivity) là thái độ nhận trách nhiệm cho cuộc đời của tôi, tức là không đổ lổi cho thực trạng, di truyền, mái ấm gia đình, xã hội hay môi trường thiên nhiên. Thay vì nguyền rủa bóng tối, người sống dữ thế chủ động sẽ thắp lên dù chỉ là một ngọn nến nhỏ.

“There are three kinds of people: those who make things happen,those who watch what happens, and those who wonder what happened”

Professor Nicholas Butler – Columbia University, Thủ đô New York

“Có ba loại người: Những người dân tác động tạo cho những sự việc xẩy ra, những người dân đứng nhìn sự việc xẩy ra, và những người dân tự hỏi việc gì đã xẩy ra thế?”