Còn trong một cuốn từ vị khác, cụ thể là Từ vựng tiếng Việt của Trung tâm Từ vựng học (2007) do Hoàng Phê chủ biên thì khái niệm “Ba bị: Giống quái lạ người ta bịa ra để dọa trẻ nhỏ: Ba bị chín quai, 12 con mắt. Nghĩa bóng là tồi tàn, xấu xí: Đồ ba bị”.
Thế nhưng dù là ở khái niệm nào thì tất cả chúng ta cũng có thể có thể thấy rằng ở đó, ông ba bị hiện lên khá chung chung, chỉ đơn giản là “hình người quái dị” được bịa ra còn cụ thể quái dị ra sao, đáng sợ ra sao thì không hề nhắc tới.
Và đương nhiên, những mẩu chuyện, dị bản, giai thoại về ông Ba Bị ở ngoài dân gian có những mô tả nhiều hơn thế rất nhiều.
Trước hết, ông Ba Bị được mô tả là người nam giới có hình dáng to lớn khổng lồ, phủ trên mình là chiếc áo choàng rách nát rưới liền với mũ áo che lụp xụp xuống mặt. Đáng sợ hơn còn là một vẻ ngoài xấu xí, thô kệch với 9 quai, 12 con mắt luôn chằm chằm nhìn vào người đối diện.
Và theo lời của người xưa, thị hiếu lớn số 1 của hung thần này là bắt cóc trẻ nhỏ! Đó cũng là yếu tố quan trọng để họ có thể đem ông Ba Bị ra răn đe trẻ nhỏ mỗi lúc chúng tinh nghịch hay hư hỗn.
Ngoài ra, theo một số dị bản khác, vào khoảng tầm vào giữa thế kỷ 17, ở vùng ven bờ biển duyên hải các tỉnh miền Trung trở ra Bắc, thất bát diễn ra liên miên, thêm vào đó, tình trạng bắt cóc trẻ em cũng tăng mạnh.
Những kẻ thủ ác thường đi từ biển vào, chúng thường đi thành tốp 6 người, cứ 2 người thì vác 1 cái túi cói rất to nên mang tên là “Ba Bị”. Mặt khác mỗi cái bị lại sở hữu 3 quai, nên cả tốp 6 người gọi là “9 quai, 12 con mắt”.
Mỗi lúc đặt chân vào lục địa, chúng thường lượn lờ khắp nơi để rình rập rồi bắt lấy những đứa trẻ vô tâm đứng 1 mình rồi sau đó chạy thẳng ra biển bỏ trốn.
Do tình trạng này xẩy ra quá nhiều và để lại nỗi đau quá to cho những gia đình bị hại cũng như nỗi sợ hãi cho mọi người xung quanh, từ từ, dân gian lấy hình tượng ông ba bị xấu xí, đáng sợ để răn đe trẻ em, tránh những tình huống đáng sợ đó.
Những tin đồn thổi này cũng phần nào lý giải được cái tên gọi Ba Bị cũng như “thói quen” bắt cóc trẻ em của hung thần này dù cho không có ai có thể kiểm chứng được vững chắc. Nhưng không thể phủ nhận, hình tượng ông Ba Bị đã quá đỗi thân thuộc so với tất cả tất cả chúng ta.
Sự tích về ông ba bị
Ông ba bị hay còn được nghe biết với những tên ông Kẹ là một trong những nhân vật nổi tiếng nhất của Việt Nam, thường được miêu tả có ngoại hình đáng sợ, vô cùng xấu xí với 9 quai, 12 con mắt. Theo truyền thuyết, ba bị có thị hiếu là bắt cóc trẻ nhỏ hư, chính vì đã dần dần trở thành hung thần so với bao trẻ tuổi em.
Theo nhiều nhà nguyên cứu, vào năm 1608 xẩy ra thất bát lớn khắp từ Nghệ An ra các tỉnh miền Bắc, đây là một trong trong những nguyên nhân khiến tình trạng bắt cóc trẻ em tăng cao. Hình tượng ông ba bị cũng xuất hiện trong thời đoạn này.
Theo mô tả đó là một trong người nam giới cao to nhưng đen đúa, xấu xí, mang theo mình 3 chiếc bị lớn, thường bắt cóc trẻ em hư bỏ vào bị đem đi không cho ở với bố mẹ nữa. Theo nhiều dị bản khác, tất cả chúng ta có thể nắm vững hơn khái niệm “9 quai 12 con mắt” là ra sao.
Chuyện kể rằng, do thất bát nên nhiều kẻ đã đi bắt cóc trẻ nhỏ đem bán lấy tiền, chúng thường đi thành tốp 6 người, cứ 2 người thì vác 1 cái túi cói rất to nên mang tên là “Ba Bị”. Mặt khác mỗi cái bị lại sở hữu 3 quai, nên cả tốp 6 người gọi là “9 quai, 12 con mắt”.
Chúng thường đi lượn lờ tại những làng ven bờ biển, rình rập để bắt lấy những đứa trẻ lang thang chơi 1 mình, sau đó chạy nhanh lên thuyền rồi cao chạy xa bay.
Do tình trạng này xẩy ra quá nhiều và để lại nỗi đau quá to cho những gia đình bị hại cũng như nỗi sợ hãi cho mọi người xung quanh, từ từ, dân gian lấy hình tượng ông ba bị xấu xí, đáng sợ để răn đe trẻ em, tránh những tình huống đáng sợ đó.
Sự tích truyền thuyết là vậy, còn trong từ vị tiếng Việt, trung tâm Từ vựng học của Hoàng Phê chủ biên trong năm 2007 thì ông ba bị là tên gọi gọi 1 hình người quái dị, được bịa ra để dọa trẻ em.
Hoặc như là theo một cuốn từ vị khác, ông ba bị 9 quai 12 con mắt là giống người kỳ lạ, xấu xí, được bịa ra để dọa trẻ nhỏ. Còn nghĩa bóng để chỉ người xấu xí, tồi tàn.
Trên thực tế, không chỉ Việt Nam, rất nhiều quốc gia trên thế giới cũng sử dụng những nhân vật có hình tượng xấu xí, đáng sợ để răn dọa trẻ nhỏ. Có thể nói đến như: Ocu – quái vật trong truyền thuyết Thổ Nhĩ Kỳ, Torbalan của dân gian Bulgary, Ubeme – vong hồn đáng sợ ở Nhật Bản, Babaroga – yêu quái tại những nước Đông Âu…
Vì sao ông ba bị lại trở thành hung thần đáng sợ?
Nguồn gốc về ông ba bị thì tất cả chúng ta đã tìm hiểu sơ qua, nhưng vì sao nhân vật này lại vô cùng đáng sợ, kinh khủng trong mắt những đứa trẻ?
Thực tế, dân gian dựa trên những hiện tượng kỳ lạ, sự việc từng xẩy ra, xen kẹt thêm là trí tưởng tượng vô cùng phong phú để khắc họa nên hình ảnh của một nhân vật vô cùng đáng sợ.
Còn so với trẻ em, sự nhận thức non nớt như tờ giấy trắng cùng với trí tưởng tượng mạnh mẽ dễ hình dung ra hình ảnh của một con quái vật vô cùng xấu xí đáng sợ với 9 quai và 12 con mắt. Như vậy thì có đứa bé nào đủ dũng cảm để không nín bặt khi bị dọa nạt cơ chứ!
Thựᴄ tế, dân gian dựa trên những hiện tượng kỳ lạ, ѕự ᴠiệᴄ từng хảу ra, đan хen thêm là trí tưởng tượng ᴠô ᴄùng phong phú để khắᴄ họa nên hình ảnh ᴄủa 1 nhân ᴠật ᴠô ᴄùng đáng ѕợ.
Haу như theo một ᴄuốn từ vị kháᴄ, ông Ba Bị 9 quai 12 ᴄon mắt là giống người kỳ lạ, хấu хí, đượᴄ bịa ra để dọa trẻ ᴄon. Còn nghĩa bóng để ᴄhỉ người хấu хí, tồi tàn.Còn đối ᴠới trẻ em, ѕự nhận thứᴄ non nớt như tờ giấу trắng ᴄùng ᴠới trí tưởng tượng mạnh mẽ dễ hình dung ra hình ảnh ᴄủa 1 ᴄon quái ᴠật ᴠô ᴄùng хấu хí đáng ѕợ ᴠới 9 quai ᴠà 12 ᴄon mắt. Như ᴠậу thì ᴄó đứa bé nào đủ dũng ᴄảm để không nín bặt khi bị dọa nạt ᴄơ ᴄhứ!
Nhớ ᴠề ngàу ᴄòn bé, mỗi lần khóᴄ nhè ai ᴄũng thấу ᴄha mẹ haу ông bà mình ᴄhỉ ngaу taу lên ᴠáᴄh ᴠào dọa:
– Ông Kẹ kìa, nín ngaу ᴄhưa!
Ông Ba Bị, ông kẹ là ai? Vì ѕao trẻ lại ѕợ?Và quả tình kì lạ, tiếng khóᴄ bỗng ᴄâm bặt… không gian dường như lắng хuống trong ѕự ѕợ hãi ᴄủa đứa trẻ ᴠà ѕự hể hả đắᴄ thắng ᴄủa những người dân lớn.
Thế là một ѕản phẩm tưởng tượng ᴄủa ᴄáᴄ ᴄụ đã trở thành một ᴄông ᴄụ giáo dụᴄ đắᴄ lựᴄ ᴄho hàng ngàn đời. Với hình tượng đó, ᴠô hình ᴄhung những lỗi lầm ᴠề ᴠiệᴄ doạ dẫm ᴄon trẻ không ᴄòn là ᴄủa người lớn mà ᴄái áᴄ lại hoàn toàn thuộᴄ tráᴄh nhiệm ᴄủa một thế lựᴄ ᴠô hình đáng ѕợ, ᴠà người lớn lại trở thành thật thánh thiện ᴠà uу nghi.
Tất cả chúng ta, những người dân lớn đã qua thời ᴄon trẻ, hình ảnh ông kẹ đang không ᴄòn hiệu lựᴄ doạ dẫm, thế nhưng những gì ѕợ hãi mà ngàу bé trải nghiệm đã đượᴄ truуền đến ᴄho thế hệ ᴄháu ᴄon, những ông bố bà mẹ tương lai.
Ông Kẹ (Ba Bị), ѕản phẩm tinh hoa ᴄủa ᴄha ông, một hình tượng ѕáng tạo tài tình ᴄủa ᴠăn hoá mà ᴄhúng ta ѕẽ mãi phải ngẫm ѕuу, không thể thaу thế đượᴄ.
Thực tế, không chỉ ở Việt Nam, ông Ba Bị có rất nhiều phiên bản khác nhau trên thế giới; hình dáng, tính tình cũng có thể có đôi chút khác biệt để phù phù hợp với từng nền văn hóa truyền thống khác nhau. Tính ra, khi nhắc đến Ba Bị (tiếng anh là Boogeyman) thì đó không phải một chủng loài nhất định mà là rất nhiều dạng “tồn tại” khác nhau.
Nói chúng là những sinh vật đa dạng hàng đầu thế giới có vẻ cũng không thật phô trương. Nếu như ở Việt Nam người ta gọi là Ba Bị thì ở Thổ Nhĩ Kỳ sẽ mang tên là Ocu, tương tự ở Bulgary là Torbalan, hay các quốc gia Đông Âu là Babaroga… nhưng thân thuộc nhất so với các nước phương Tây có nhẽ vẫn là Boogeyman.
Có hàng trăm cái tên khác nhau cho những Ba Bị (bogeyman) trên khắp thế giới – mỗi cái có một mẩu chuyện thú vị riêng. Cũng bởi vậy, rất khó để xác định đâu là quốc gia trước hết sinh vật này ra đời nhưng vững chắc rằng, dù ở trong nhân dạng nào, chúng cũng thích ẩn núp trong bóng tối của màn đêm và nạn nhân chính của nó là những đứa trẻ tinh nghịch, không nghe lời cha mẹ.
Về hình dáng ngoài, khác biệt so với Việt Nam, trên thế giới có rất nhiều mô tả về Ba Bị khác nhau. Có người nhận định rằng Ba Bị có móng tay dài và cứng, thứ mà chúng sử dụng để cào vào tấm kính hành lang cửa số vào giữa đêm. Cũng có thể có người nhận định rằng Ba Bị sở hữu hai con mắt đỏ ngầu, đầy ám ảnh so với những đứa trẻ mạo hiểm ra ngoài sau thời điểm trời tối.
Một số Ba Bị được cho là có vẻ ngoài giống thú hoang dã rất dễ thương, trong lúc một số khác lại được cho là những con người hay phù thủy độc ác.
Thực tế, đó cũng đây là điểm thú vị của Ba Bị, chúng có sức sống mãnh liệt trong hàng trăm nền văn hóa truyền thống dân gian. Và sau đây là những phiên bản nổi tiếng nhất:
1. El Coco
El Coco (còn được gọi là Coco Man) được nghe biết là hung thần của nhiều trẻ em gốc Tây Ban Nha và Latinh. Con quái vật kỳ lạ này sẽ không có ngoại hình cụ thể, nhưng được cho là sẽ rất “kinh khủng khi nhìn vào”. Ở một số vùng, Coco Man được cho là có sức mạnh trở thành vật thể mà trẻ em sợ hãi nhất.
El Coco thường trèo lên mái nhà đất của những đứa trẻ không vâng lời cha mẹ và đợi cho tới lúc chúng ngủ thiếp đi. Sau đó, lẻn vào phòng của đứa trẻ tinh nghịch và bắt cóc chúng cho bữa tiệc tiếp theo.
2. Babaroga
Babaroga được xem như là Ba Bị có xuất xứ ở Đông Âu và rất khát khao những đứa trẻ không vâng lời. Sinh vật này được cho là một bà già có sừng lớn trên đầu. Cô rình rập con mồi vào đêm tối và đưa chúng trở về nơi ẩn náu tối tăm nơi cô nuốt trộng chúng.
Babaroga được cho là mang theo một chiếc túi to và luôn sẵn sàng đi đến trước cửa phòng trẻ em hư hỗn để ra tay trong đêm tối.
3. Tata Duende
Tata Duende tới từ Mỹ Latinh và nổi trội nhất trong văn hóa truyền thống dân gian Maya và Mestizo. Người ta nói rằng Tata Duende (tạm dịch là Ông nội yêu tinh) là người bảo vệ rừng rậm.
Tuy nhiên, đôi lúc anh cũng có thể có thể rất tinh nghịch. Nếu Tata Duende tìm thấy một đứa trẻ tinh nghịch, anh ta sẽ dụ chúng vào rừng và nỗ lực cắn đứt ngón tay cái của chúng.
4. Namahage
Ở gần tất cả chúng ta hơn một tẹo là Namahage – là một con quỷ Nhật Bản chuyên truy lùng những đứa trẻ không vâng lời, lười biếng hoặc hay khóc lóc. Người ta kể rằng, Namahage thậm chí còn còn “manh động” đến độ sẽ đi lang thang trên tuyến phố phố trong đêm rồi gọi to: “Có em bé nào khóc không?”
5. Uomo Nero
Nero có nhẽ sẽ là Ba Bị hiếm hoi không gắn liền với tin đồn thổi ăn thịt trẻ em, tuy nhiên, sự đáng sợ của sinh vật này có nhẽ không thua kém cạnh bất kỳ “bằng hữu” nào khác trên khắp thế giới.
Chúng thường đội mũ che mặt rồi bắt đi những đứa trẻ không vâng lời rồi kéo chúng đến một nơi đáng sợ để sống cùng trong vòng một năm.
6. Night Hag
Night Hag – hay còn gọi là Quỷ đêm là một vong hồn xấu xa thường đem lại ác mộng cho mọi người. Chúng chuyên đi truy lùng nỗi sợ hãi và ác mộng của nạn nhân. Khi gặp gỡ con mồi thích hợp, Night Hag sẽ ngồi trên ngực nạn nhân khiến họ gặp ác mộng, khó ngủ và rơi vào trạng thái tơ tưởng.
