Cúm A H5N1 đã giết chết gần 60% người mắc Tính từ lúc trường hợp nhiễm bệnh trước tiên. Đến nay, mặc dù y tế dự phòng và bệnh truyền nhiễm rất phát triển, nhưng cúm gia cầm A H5N1 vẫn đang tiếp tục lây lan, gây biến chứng và tử vong cho những người và thú hoang dã.

H5N1 là gì?

H5N1 là một phân nhóm virus cúm A (Influenza A virus), thường xuất hiện ở chim và gia cầm. Giống như tất cả những loại virus cúm khác, virus A/H5N1 lây truyền giữa các loài chim, gia cầm và thú hoang dã khác, lây sang cho những người và gây tử vong.

Đặc điểm kết cấu virus cúm A H5N1

Virus cúm A H5N1 có cấu trúc kháng nguyên gồm 2 loại: Kháng nguyên Hemagglutinin (H) và kháng nguyên Neuraminidase (N) đều nằm trên vỏ bọc của virus, thực chất là glycoprotein. Trong số đó, kháng nguyên H – giúp virus dễ bám vào tế bào, kháng nguyên N – giúp virus dễ dàng chui vào trong tế bào vật chủ. Kháng nguyên H đặc trưng cho týp virus, còn kháng nguyên N đặc trưng cho thứ týp (subtype). Các cấu trúc H và N của virus cúm có thể thay đổi trong từng thứ týp. Hiện nay có 18 cấu trúc kháng nguyên H (H1 đến H18) và 11 cấu trúc kháng nguyên N (N1 đến N11) khác nhau.

Virus cúm có tỉ lệ đột biến cao và kháng nguyên mặt phẳng luôn có xu hướng chuyển đổi. Trong số đó kháng nguyên H và kháng nguyên N là thay đổi rõ ràng nhất, chỉ việc đột biến nhỏ đã dẫn tới sự chuyển đổi kháng nguyên, tạo ra biến chủng cúm mới. Đây đấy là nguyên nhân H5N1 có thể gây dịch cúm trên diện rộng, thường xẩy ra vào ngày đông và đầu xuân. Đại dịch cúm thường liên quan tới sự thay đổi cơ bản gen ở virus cúm A tạo nên một týp virus mới.

Cúm A H5N1 là phân nhóm cúm gia cầm có khả năng xâm nhiễm cao. Từ thời điểm năm 1997 đến nay, sự bùng phát của virus H5N1 đã làm nhiễm bệnh và chết hàng chục ngàn triệu gia cầm. H5N1 là loại virus có khả năng tự chuyển đổi (hoặc tái tổng hợp) rất cao. Virus này còn có thể tạo ra chuyển đổi gen lây từ người sang người, gây nhiều lo ngại về đại dịch cúm toàn cầu. Virus H5N1 có thể kết phù hợp với virus cúm ở người tạo ra một loại virus mới có đầy đủ tính năng của 2 loại virus cũ, dễ dàng tạo ra đại dịch cúm cho những người với tỷ lệ biến chứng nặng, nguy cơ tử vong là rất lớn.

Cúm A H5N1 bắt nguồn từ đâu?

Virus cúm A H5N1 được phát hiện lần trước tiên ở các loài chim hải yến ở Nam Phi vào năm 1961, làm truyền nhiễm và giết chết hàng triệu gia cầm. Trước đó, virus A H5N1 thường không truyền nhiễm sang người. Tuy nhiên, năm 1997, người trước tiên truyền nhiễm cúm A H5N1 từ chim được báo cáo giải trình trong dịch cúm gia cầm ở Hồng Kông và đã cướp đi tính mệnh của gần 60% người mắc. Tính từ lúc đó, đã có nhiều ca nhiễm bệnh được ghi nhận khác nhau ở người.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO) cảnh báo: H5N1 có thể gây ra nhiều hơn một đại dịch cúm khi mầm bệnh vẫn đang tiếp tục tăng đều ở các khu vực lưu hành cao. Tháng 6/2008, đã có 11 ổ dịch H5N1 được báo cáo giải trình tại 5 quốc gia (Trung Quốc, Ai Cập, Indonesia, Pakistan và Việt Nam) rình rập đe dọa nghiêm trọng sức khỏe cộng đồng và thiệt hại nặng nề đến nền tài chính.

Các nghiên cứu dịch tễ cũng cho thấy, những ca nhiễm cúm A/H5N1 ở Campuchia, Thái Lan, Indonesia và Việt Nam xẩy ra song song với dịch H5N1 lớn ở gia cầm. Hồ hết các ca này gây ra do xúc tiếp với gia cầm, chim bị nhiễm cúm hoặc mặt phẳng có chứa dịch tiết từ gia cầm.

Bệnh cúm A H5N1 có nguy hiểm không?

Virus A H5N1 là chủng cúm rất nguy hiểm do có độc lực cao, có thể gây diễn tiến khó lường theo khunh hướng phức tạp, tỷ lệ biến chứng và tử vong cao người (từ 50-60% trường hợp mắc). Do vậy, khi có yếu tố dịch tễ, sốt và triệu chứng viêm long đường hô hấp cần đến bệnh viện xét nghiệm khẳng định bị mắc vi rút cúm nào để sở hữu kế hoạch điều trị phù hợp.

Tại Việt Nam, ca mắc cúm gia cầm H5N1 xuất hiện trước tiên vào năm 2003 (Tính từ 2004 – 2013 có 35 ca mắc và 29 ca tử vong do cúm A/H5N1), biến chủng virus cúm này đã chuyển đổi thành một chủng có độc lực mạnh, tỷ lệ tử vong cao, có thời điểm đến chọn lựa 100%. Nguy hiểm nhất của bệnh cúm gà là lúc lây sang người dân có thể gây viêm phổi cấp tính, tổn thương đa tạng, tỷ lệ tử vong cao.

Nguyên nhân gây bệnh cúm A h5n1

Cúm gia cầm A H5N1 (avian influenza) là bệnh cúm do virus cúm A/H5N1 gây ra cho những loài chim, thú hoang dã có vú và con người. Theo những Chuyên Viên y tế, có nhiều nguyên nhân gây bệnh cúm A H5N1 cho cộng đồng, cụ thể:

• Việc sinh sống gần các trang trại gia cầm và lợn là xét tuyển thuận tiện làm tăng tính đột biến kháng nguyên virus, làm virus dễ truyền nhiễm.
• Một số chợ trời, nơi bán trứng và gia cầm nhưng xét tuyển vệ sinh không đảm bảo có thể là nguồn bệnh lây lan cho cộng đồng.
• Ăn thịt gia cầm và trứng không được nấu chín.

Trong số 18 thứ týp cúm, H5N1 được quan tâm với nhiều lý do:

• Đột biến nhanh và chứa các gen từ các loài thú hoang dã khác nhau.
• Tính sinh bệnh cao, có khả năng gây bệnh nặng ở người. Virus cúm A H5N1 được chia làm 2 nhóm theo độc lực gồm: virus cúm gia cầm có độc lực thấp (LPAI) và virus cúm gia cầm có độc lực cao (HPAI). Hiện nay chỉ có những thứ týp H5, H7 và H9 là có độc lực cao.
• Chim có thể đào thải virus ít nhất là 10 ngày theo đường phân – mồm, do đó làm tăng tính truyền nhiễm theo những đàn chim di trú.
• Virus có khả năng truyền trực tiếp từ chim, gà sang người.
• Khả năng tái tổng hợp nhiều gen virus và có thể lây dễ dàng từ người sang người, gây đại dịch ở người.
• Khả năng tồn tại rất cao ở môi trường tự nhiên phía ngoài. Virus có thể bị giết chết ở 56oC trong 3 giờ và 600oC trong 30 phút và các chất tẩy uế thông thường như formalin, iodin. Tuy nhiên, với những týp độc lực cao, virus có thể tồn tại lâu ở môi trường tự nhiên, đặc biệt quan trọng ở nhiệt độ thấp, có thể sống ít nhất trong 35 ngày ở nhiệt độ 4oC. Nếu ở đông băng, virus có thể sống trong nhiều năm.

Tín hiệu, triệu chứng bệnh cúm A H5N1

Người nhiễm virus cúm A H5N1 thường có những triệu chứng diễn biến cấp tính giống với những loại cúm thông thường, nhưng có thể kèm theo một số tín hiệu cảnh báo nguy hiểm hơn. Những tín hiệu cơ bản bệnh cúm A/H5N1 cần lưu ý:

• Sốt cao liên tục trên 38oC.
• Cảm thấy rét run, mỏi mệt, choáng váng đầu óc.
• Đau ngực, tim đập nhanh.
• Đau họng, ho, thường ho khan, ho có đờm.
• Chỉ với sau nửa ngày, các triệu chứng do A/H5N1 trở thành trầm trọng. Người bệnh có biểu hiện suy hô hấp cấp như nghẹt thở, thở nhanh, da tím tái. Các triệu chứng đi kèm là đau lan tỏa, mỏi mệt nhất là đau đầu, đau nhức cơ, đau toàn thân, ý thức mê man.

Bệnh cúm A/H5N1 có thể diễn tiến nghiêm trọng dần và gây biến chứng viêm phổi, tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Hiếm gặp hơn, người bệnh có thể xuất hiện triệu chứng viêm kết mạc. Tùy vào từng thời đoạn bệnh và thể trạng khác nhau ở mỗi người mà các triệu chứng sẽ khác nhau.

Thời kì ủ bệnh cúm A H5N1 là bao lâu?

Các Chuyên Viên về điều tra dịch tễ cho thấy thêm, thời kì ủ bệnh của cúm A H5N1 dài thêm hơn thời kì ủ bệnh của không ít chủng virus khác gây cúm mùa, từ 2-8 ngày và có thể dài đến 17 ngày sau lúc người bệnh xúc tiếp với những nguy cơ như: làm thịt hoặc sử dụng các sản phẩm từ gia cầm nhiễm virus như thịt, trứng hoặc xúc tiếp với những người đang nhiễm H5N1. Đây là khoảng chừng thời kì virus H5N1 tiềm tàng trong thân thể, chưa phát tán và chưa tồn tại tín hiệu, chỉ chờ thời cơ phát khởi.

Tuy nhiên, việc phơi nhiễm nhiều lần với virus dẫn đến việc khó xác định xác thực thời kỳ ủ bệnh. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đề xuất thời kì ủ bệnh của A/H5N1 là 7 ngày, vận dụng cho điều tra và theo dõi những người dân xúc tiếp với những người bệnh.

Các thời đoạn phát triển của bệnh cúm A H5N1

Thời đoạn phát khởi

Sau thời đoạn ủ bệnh, người bệnh đột ngột sốt cao trên 38 độ, đau nhức, mỏi mệt khắp toàn thân, chán ăn, uể oải.

Thời đoạn toàn phát

Sau lúc xuất hiện các triệu chứng trước tiên, người nhiễm cúm A/H5N1 sẽ gặp các tín hiệu nhận diện bệnh rõ ràng như:

• Sốt cao liên tục: Do tác động ảnh hưởng của hệ trung khu thần kinh, người bệnh có thể rơi vào hoàn cảnh tình trạng hôn mê, rối loạn ý thức, giảm trí tưởng, mất tỉnh táo, đau rát họng, mỏi mệt, da nóng, đỏ.
• Xuất hiện cơn ho, thường ho khan, một số ho có đờm.
• Đau nhức toàn thân, nhất là đau đầu, đau quanh hốc mắt, thái dương. Đau xương, khớp, ống quyển và vùng thắt sườn lưng dữ dội.

Ngay xuất hiện những triệu chứng cảnh báo trên, người bệnh cần đến ngay các cơ sở y tế để khám và điều trị kịp thời, tránh những biến chứng không thích xẩy ra.

Biến chứng bệnh cúm A H5N1

BS.CKI Bạch Thị Chính – Giám đốc Y khoa Mạng lưới hệ thống tiêm chủng VNVC lời khuyên, người mắc cúm A H5N1 có diễn tiến nặng chỉ với sau nửa ngày nếu không điều trị kịp thời. Virus cúm A/H5N1 khiến người bệnh bị suy đường hô hấp cấp dẫn đến thiếu oxy và gây tổn thương các phủ tạng quan trọng, rình rập đe dọa trực tiếp tính mệnh.

Bệnh cúm khi không được điều trị hoặc điều trị muộn sẽ là nguồn phát khởi cho những biến chứng:

• Tổn thương hệ hô hấp: đây là biến chứng thường gặp nhất lúc virus A/H5N1 tiến công, gây bội nhiễm phế truất quản – phổi, viêm phổi.
• Bội nhiễm Tai – Mũi – Họng: biến chứng này phổ thông ở trẻ nhỏ.
• Suy đa tạng: Các phòng ban quan trọng như thận, gan, não bị tác động ảnh hưởng khi bệnh cúm A/H5N1 diễn tiến nặng. Hệ miễn nhiễm trở thành suy yếu do số lượng bạch huyết cầu, bạch huyết cầu trung tính tụt giảm.
• Ngoài ra, các hội chứng nghiêm trọng cũng luôn có thể xẩy ra ví dụ như đông máu nội mạch tản mác, viêm màng ngoài tim, viêm cơ tim… Người bệnh cũng luôn có thể bị phù não, viêm màng não lympho.

Cúm A H5N1 có chữa được không? Cách điều trị cúm A H5N1

Cúm A h5n1 có thể điều trị ĐƯỢC! tốt nhất Người bị cúm A H5N1 nên đến bệnh viện để được điều trị vì nếu điều trị tận nhà không đúng cách có thể gây nguy hiểm cho từ đầu đến chân bệnh và người chăm sóc. Nếu bệnh ở tầm mức độ nặng, người bệnh cần phải nhập viện để được theo dõi, điều trị và chăm sóc phòng ngừa nguy cơ nhiễm khuẩn thứ phát.

Khi điều trị tận nhà, người bệnh cần thực hiện các giải pháp ở chỗ này để bệnh sớm khỏi:

• Ngơi nghỉ cho tới khi hạ sốt, thư giãn và giải trí trong môi trường tự nhiên thoáng khí, tránh những nơi có nhiệt độ quá nóng hoặc quá lạnh, không nên nằm phòng điều hòa.
• Đảm bảo cơ chế dinh dưỡng phù hợp, ăn các đồ dễ tiêu, thực phẩm lỏng, nóng và uống nhiều nước. Tránh ăn món ăn lạnh tác động ảnh hưởng tới họng và lâu khỏi bệnh.
• Sử dụng nước muối loãng có tính sát khuẩn tốt để vệ sinh họng 2-3 lần/ngày để giảm tốc khá nhanh triệu chứng đau rát họng và viêm họng.
• Vệ sinh mũi bằng thuốc xịt mỗi ngày để kiểm soát viêm nhiễm.

Thuốc điều trị cúm A H5N1

Hiện nay, người mắc cúm A H5N1 đang rất được lời khuyên sử dụng thuốc kháng virus Oeltamivir (Tamiflu) để điều trị, cần phải điều trị càng sớm càng tốt trong vòng 48 giờ kể từ thời điểm có triệu chứng trước tiên. Trong trường hợp Oeltamivir không có hiệu quả, người bệnh có thể sử dụng Zanamivir (Relenza) nhằm giảm triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng. Cần lưu ý, tất cả những loại thuốc khi sử dụng đều phải tuân theo chỉ định của y sĩ.

Nếu người bệnh sốt cao trên 38 độ, sốt kéo dãn dài liên tục thì nên uống Paracetamol. Các trường hợp ho khan, ho có đờm, đau cơ khớp… người bệnh nên làm điều trị bằng thuốc Codein nếu cấp thiết theo sự chỉ định của y sĩ chuyên khoa.

Những ca nhiễm cúm A/H5N1 tiến triển nặng, có tín hiệu sốc nhiễm khuẩn sẽ tiến hành chỉ định dùng corticosteroid.

Tuyệt đối không không dùng thuốc nhóm salicylate như aspirin để hạ sốt do cúm vì có nguy cơ gây hội chứng Reye nguy hiểm, nhất là trẻ em.

Cách phòng ngừa cúm A H5N1

Cúm là loại virus có nhiều chủng loại và chuyển đổi thường niên, kể cả chủng A/H5N1 cũng liên tục đột biến. Đến nay, vẫn chưa tồn tại vắc xin và thuốc điều trị đặc hiệu cúm A/H5N1, để dữ thế chủ động phòng chống dịch cúm A (H5N1) lây từ gia cầm sang người, Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) lời khuyên mạnh mẽ người dân thực hiện các giải pháp sau:

• Không ăn gia cầm, các sản phẩm gia cầm ốm, chết và không rõ nguồn gốc; đảm bảo ăn chín, uống sôi; rửa tay bằng xà phòng trước lúc ăn.
• Không làm thịt, vận chuyển, mua bán gia cầm và sản phẩm gia cầm không rõ nguồn gốc.
• Khi phát hiện gia cầm ốm, chết tuyệt đối không được làm thịt và sử dụng mà phải thông tin ngay cho tổ chức chính quyền địa phương và đơn vị thú y trên địa phận.
• Khi có biểu hiện cúm như sốt, ho, đau ngực, nghẹt thở có liên quan đến gia cầm phải đến ngay cơ sở y tế để được tư vấn, khám và điều trị kịp thời.

Hiện nay, thế giới vẫn chưa tồn tại vắc xin phòng cúm A H5N1. Tuy nhiên, tiêm phòng các chủng virus cúm nguy hiểm khác đấy là giải pháp hiệu quả nhằm tránh sự nhầm lẫn giữa virus cúm A/H5N1 với những loại virus cúm khác.

Các thắc mắc thường gặp khi gặp tình trạng sốt cúm A

Bệnh cúm A H5N1 có lây không? Lây qua đường nào?

CÓ! Bệnh cúm A/H5N1 ở gia cầm có thể lây sang người. Sau lúc nhiễm A/H5N1, người bệnh đào thải virus khoảng chừng 1-2 ngày trước lúc phát khởi và 3-5 ngày sau lúc có triệu chứng lâm sàng, tuy nhiên có thể dài thêm hơn, từ 7-10 ngày.

Virus cúm A/H5N1 được phát tán ra môi trường tự nhiên phía ngoài qua nước miếng, dịch mũi, phân và trong các tế bào niêm mạc ruột non của một số loài chim di trú.

Cúm A H5N1 lây qua đường hô hấp, qua xúc tiếp với vật dụng bị nhiễm mầm bệnh, xúc tiếp và sử dụng gia cầm ốm, chết do nhiễm cúm A/H5N1, ăn thịt gia cầm, sản phẩm gia cầm chưa nấu chín kỹ.

Cúm A H5N1 có lây từ người sang người không?

CÓ! Bệnh cúm gia cầm tương đối phổ thông và có thể tác động ảnh hưởng đến người bệnh ở mọi lứa tuổi. Tuy nhiên, không như các loại cúm khác ở người, cúm H5N1 rất khó dàng lây lan từ người sang người. Rất ít các trường hợp nhiễm bệnh này do lây truyền từ người sang người, chỉ trong các trường hợp có sự xúc tiếp đặc biệt quan trọng gần gụi với những người bệnh như mẹ chăm sóc cho trẻ bị nhiễm bệnh thì A/H5N1 mới lây từ người sang người.

Nguy cơ lớn số 1 mắc cúm A/H5N1 là việc xúc tiếp với gia cầm bị bệnh hoặc với những mặt phẳng bị ô nhiễm như lông, nước miếng hoặc phân của chúng. Rất hiếm khi dịch cúm gia cầm được truyền từ người sang người.

Có vắc xin phòng cúm A H5N1 không?

Theo BS.CKI Bạch Thị Chính, cho tới nay, thế giới vẫn chưa tồn tại vắc xin phòng cúm A/H5N1. Việc tiêm ngừa vắc xin cúm phòng các chủng virus cúm A, B khác không còn công dụng phòng chống lại cúm chủng A/H5N1. Tuy nhiên, tiêm phòng cúm mùa đấy là giải pháp can thiệp hiệu quả nhằm tránh sự xúc tiếp giữa virus cúm A/H5N1 với những loại virus cúm khác.

Trong toàn cảnh dịch Covid-19 tăng đều mạnh, việc tiêm vắc xin phòng cúm mùa rất cấp thiết bên cạnh tiêm phòng Covid-19. Một số quốc gia khuyến khích tiêm vắc xin phòng cúm mùa, phế truất cầu khuẩn cùng vắc xin Covid-19 để mang lại hiệu quả phòng bệnh cộng gộp, giảm thời kì, sức lực lao động của người được tiêm. Hiện VNVC có đầy đủ hơn 40 loại vắc xin phòng gần 50 bệnh cho trẻ nhỏ và người lớn, kể các loại vắc xin cúm thế hệ tiên tiến nhất:

Tên vắc xin Vaxigrip Tetra (Pháp) GC Flu Quadrivalent (Nước Hàn) Influvac Tetra (Hà Lan) Ivacflu S (Việt Nam) Đối tượng người tiêu dùng Trẻ em từ 6 tháng tuổi và người lớn Trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên và người lớn Người lớn từ 18 tuổi đến 60 tuổi Lịch tiêm Trẻ từ 6 tháng tuổi – dưới 9 tuổi:

• Tiêm 2 mũi cách nhau tối thiểu 1 tháng.
• Sau đó tiêm nhắc lại 1 mũi hằng năm.

Trẻ dưới 9 tuổi đã từng tiêm vắc xin cúm, trẻ trên 9 tuổi và người lớn:

• Tiêm 1 mũi 0.5ml
• Sau đó tiêm nhắc lại thường niên.

Trẻ từ 6 tháng tuổi đến dưới 9 tuổi chưa tiêm cúm có lịch tiêm 2 mũi:

• Mũi 1: lần tiêm trước tiên
• Mũi 2: cách mũi 1 ít nhất 4 tuần
• Sau đó tiêm nhắc lại 1 mũi hằng năm.

Từ 9 tháng tuổi trở lên: lịch tiêm 1 mũi duy nhất và nhắc lại hằng năm.

Người lớn từ 18 tuổi đến 60 tuổi: tiêm 1 mũi 0.5ml.

Sau đó tiêm nhắc lại thường niên.

Cúm A H5N1 rất dễ bùng phát thành vụ dịch ở gia cầm và tiềm tàng nguy cơ lây sang người. Virus A/H5N1 có độc lực cao, các triệu chứng không thực sự rõ ràng, dễ bị nhầm lẫn sang bệnh cúm do các chủng virus cúm khác. Do vậy, dữ thế chủ động phát hiện bệnh sớm, điều trị và tuân thủ các giải pháp là yếu tố sớm đẩy lùi dịch cúm gia cầm.