Навигация по данной странице:

ĐO LƯỜNG GÁNH NẶNG BỆNH TẬT CỦA CỘNG ĐỒNG TRONG PHÂN TÍCH KINH TẾ Y TẾ

1. Khái niệm chỉ số y tế và DALYs

Các chỉ số y tế “ Health Indicators” của cộng đồng là việc tổng hợp và tổng thể những thông số sức khoẻ của đa số thành viên và có liên quan đến một số đặc điểm của khối hệ thống y tế. Phân tích các chỉ tiêu y tế nhằm mục tiêu xác định các vấn đề về sức khoẻ, so sánh tình hình sức khoẻ giữa các cộng đồng khác nhau, nghiên cứu các yếu tố tác động ảnh hưởng đến sức khoẻ và tương trợ cho việc thiết lập các chính sách cũng như nhận định và đánh giá việc thực hiện các chính sách…Bạn đang xem: Daly là gì

Có nhiều các chỉ tiêu được dùng làm tổng thể tình trạng sức khoẻ của cộng đồng như kỳ vọng sống, tỷ suất chết thô, tỷ suất chết trẻ em dưới 1 tuổi, tỷ suất chết trẻ em dưới 5 tuổi, tỷ lệ mắc bệnh cao huyết áp, tỷ lệ mắc bệnh béo phì… Các chỉ tiêu này đã và đang rất được sử dụng rộng rãi trong việc nhận định và đánh giá hiệu quả các Khóa học can thiệp y tế ví dụ như Khóa học can thiệp nào đó có tác dụng nâng cao kỳ vọng sống hay giảm thiểu tỷ lệ chết mẹ, tỷ lệ chết trẻ em… Tuy nhiên các chỉ tiêu này đều là các chỉ tiêu đơn lẻ, thể hiện được một cách “thô sơ” tình trạng sức khoẻ của cộng đồng và chỉ đưa ra thông tin về một mục tiêu của đa số Khóa học can thiệp (lê dài tuổi thọ hoặc phòng ngừa chết sớm).

Bên cạnh những chỉ tiêu đơn lẻ phản ánh tình trạng sức khoẻ của cộng đồng nêu trên còn tồn tại một số chỉ tiêu tổng hợp khác (các chỉ tiêu nhiều tính chất) cũng rất được đưa ra và được sử dụng như thể phương tiện hữu ích trong việc so sánh tình trạng sức khoẻ chung giữa các cộng đồng khác nhau và tương trợ một cách đắc lực quá trình thiết lập ưu tiên, phân bổ nguồn lực y tế… Trong số các chỉ tiêu tổng hợp này DALY (số năm sống được kiểm soát và điều chỉnh theo mức độ tàn tật- Disability Adjusted Life Years) thể hiện được những ưu điểm và ngày càng được sử dụng rộng rãi trên thế giới.

Khái niệm số năm sống được kiểm soát và điều chỉnh theo mức độ đau ốm (Disability Adjusted Life Years-DALYs) được nhiều người nghe biết kể từ thời điểm nó được giới thiệu trên một văn bản báo cáo của Nhà băng thế giới “The World Ngân hàng’s World Development report 1993: Investing in Health” và được vận dụng rộng rãi Tính từ lúc năm 1996.

DALYs là đơn vị giám sát gánh nặng đau ốm trong cộng đồng thể hiện được sự mất đi trong time sống do tật nguyền, đau ốm (mất trong time sống khoẻ) và do chết sớm. DALYs được chấp nhận so sánh tất cả những dạng đầu ra về sức khoẻ khác nhau.

1 DALY có tức thị mất đi một năm sống khoẻ mạnh.

2. Các giá trị cấu thành chỉ số DALYs

Về thực chất DALY là tổng số trong time sống bị mất đi do chết sớm (YLL- Year Life Lost) và số năm sống mất đi vì tật nguyền hoặc thương tích (YLD-Year Lived with Disability): DALY = YLL + YLD Các thành tố cấu thành DALY mà tất cả chúng ta cần xem xét gồm có:

2.1. Trong khoảng time sống bị mất đi do chết sớm (YLL)

Khái niệm này được sử dụng để tính số năm sống mất đi do chết sớm. Để tính được YLL tất cả chúng ta phải sử dụng kỳ vọng sống chuẩn. Kỳ vọng sống chuẩn thường được sử dụng là của người Nhật Bản (Nữ là 82,5 tuổi và nam là 82 tuổi).

Số năm sống mất đi vì chết sớm tính bằng hiệu số thời điểm giữa kỳ vọng sống và tuổi lúc chết. Ví dụ, một trường hợp nam giới chết khi mới 20 tuổi tức thị anh ta mất 60 năm vì chết sớm.

Khi tính số năm mất đi vì chết sớm cho một cộng đồng, người ta dựa vào kỳ vọng sống trung bình cho từng nhóm tuổi và theo hai giới (thường chia là 21 nhóm tuổi: dưới 1, 1-4, 5-9… 95 +) và vận dụng công thức sau: 1 YLL = (1 – e -0,03L) x số chết của từng khoảng chừng

0,03

Trong số đó L là kỳ vọng sống (được tính dựa trên phương pháp phân tích bảng sống- life table) và mức khấu hao theo tuổi là 3% theo quy định chung của phương pháp tính gánh nặng đau ốm toàn cầu (GBD).

Tuy nhiên ở một số nước như úc, người ta không tính khấu hao theo tuổi, nhờ đó phương pháp tính YLL đơn giản hơn (cũng tính theo giới và nhóm tuổi, nhóm bệnh). Hơn nữa, thường là số liệu của điều tra nhân khẩu học không phải là luôn sẵn có (thông tin sử dụng để phân tích để tính kỳ vọng sống theo phương pháp phân tích bảng sống). Công thức tính YLL là:

YLL Nam = (80 – a) I

YLL Nữ = (82,5 -a) I

I là số mới mắc hoặc chết trong một khoảng chừng thời kì có thể tính chung cho tất cả cộng đồng với mọi nguyên nhân gây chết, hoặc có thể tính riêng cho từng nguyên nhân chết.Xem thêm: Nghĩa Của Từ Creepy Là Gì ? Hướng Dẫn Cách Sử Dụng Creepy Trong Tiếng Anh

Ví dụ, theo dõi tình hình tử vong của một cộng đồng A gồm 10.000 người là nam giới, trong một năm có 60 người chết. Số người chết phân bổ theo nguyên nhân và tuổi như sau:

40 người chết trước 1 tuổi vì viêm phổi.10 người chết lúc 55 tuổi vì cao huyết áp.10 người chết lúc 79 tuổi vì ung thư. Nếu tính tính tuổi thọ trung bình của cộng đồng là 80 tuổi. Tỷ suất tử vong là 60/10.000. Số năm sống mất đi vì chết sớm ở cộng đồng này sẽ là: Vì viêm phổi: (80-1) x 40 = 3160 nămVì cao huyết áp (80 – 55) x 10 = 250 nămVì ung thư: (80 – 79) x 10 = 10 năm Cộng 3.420 năm

Cũng tương tự, khi đối chiếu với cộng đồng B gồm 10000 nam giới, trong một năm có 60 người chết. Số người chết phân bổ theo nguyên nhân và tuổi như sau:

10 người chết trước 1 tuổi vì viêm phổi.10 người chết lúc 55 tuổi vì cao huyết áp.40 người chết lúc 79 tuổi vì ung thư. Nếu tính tính tuổi thọ trung bình của cộng đồng là 80 tuổi. Tỷ suất tử vong là 60/10.000. Số năm sống mất đi vì chết sớm của cộng đồng này sẽ là: Vì viêm phổi: (80 – 1) x 10 = 790 nămVì cao huyết áp: (80 – 55) x 10 = 250 nămVì ung thư: (80 – 79) x 40 = 40 năm Cộng 1.080 năm

Như vậy, với cùng tỷ suất tử vong thô là 60/00 nhưng nếu tính YLL sẽ thấy cộng đồng A có gánh nặng đau ốm lớn hơn nhiều cộng đồng B.

Hiện nay để dễ dàng phân tích gánh nặng đau ốm tử tủ vong theo nguyên nhân, người ta chỉ tính theo 3 nhóm nguyên nhân sau đây:

(1) Nhóm bệnh lây truyền, suy dinh dưỡng và các trường hơp chết liên quan tới chửa đẻ, chết chu sinh (gồm: tiêu chảy, lao, sốt rét, sốt xuất huyết, STD, giun sán, ARI, các tai biến sản khoa và chết mẹ).

(2) Nhóm các bệnh không lây truyền (gồm: các khối u, bệnh nội tiết, bệnh tim mạch, hen xuyễn và VFQ mãn, bệnh tiêu hoá như loét dạ dày, tá tràng, sơ gan, bệnh thận)

(3) Nhóm tai nạn thương tâm, chấn thương, ngộ độc do hoá chất (gồm: tai nạn thương tâm liên lạc, lao động, bỏng, ngứa, chết trôi, ngộ độc hoá chất, tự tử, vết thương do đấm đá bạo lực, cuộc chiến tranh)

2.2. Số năm sống mất đi vì đau ốm hoặc thương tích (YLD)

Số năm sống mất đi vì đau ốm hoặc thương tích được tính theo công thức sau:

YLD = I x D x L

Trong số đó I là số trường hợp mới mắc trong một khoảng chừng thời kì nhất định(Incidence); D (disability weight) là hệ số đau ốm (mức độ nặng nhẹ của bệnh). L là thời kì mang bệnh trung bình.

Hệ số đau ốm hay còn gọi là mức độ nặng nhẹ của bệnh liên quan đến những tình trạng đau ốm khác nhau là yếu tố rất quan trọng để so sánh giữa các loại đau ốm cũng như so sánh thời kì sống cùng đau ốm với thời kì mất đi do chết sớm. Hệ số đau ốm có mức giá trị chạy từ 0 (hoàn toàn khoẻ mạnh) tới 1(tử vong). Việc xác định hệ số đau ốm là một trong những khâu khó khăn nhất và có tạo ra nhiều tranh luận nhất.

Hệ số D được xác định dựa trên các nguồn số liêu sẵn có trên thế giới như: Nghiên cứu về gánh nặng bệnh tậ ở úc: Victorian Burden of diseasse study 1999Phân loại mức nặng mhẹ của đau ốm theo theoMurray C JL và cộng sự, Quantifying the burden of disease: The technical baisic for disability – adjusted life years, Bulletin of world health organization,1994Nghiên cứu về gánh nặng đau ốm toàn cầu: Global burden of disease study 1996 a. Bảng tra sẵn hệ số D từ tài liệu Victorian Burden of diseasse study 1999).Các tình trạng bệnh Bệnh D Rụng răng 0,004 Thiếu máu do thiếu sắt mức độ nhẹ 0,005 Viêm khớp mức độ 2 chưa xuất hiện triệu chứng lâm sàng 0,010 Thiếu máu mức độ vừa 0,011 Hạn chế thị giác 0,020 Mất sức nghe mức độ nhẹ 0,020 U da không phải ung thư 0,058 Tiểu đường do tuỵ 0,070 Hen 0,076 Thiểu năng mạch vành 0,080 Viêm khớp độ 2 có triệu chứng 0,140 VPQ mãn 0,170 Bệnh mạch máu ngoại vi 0,243 Ung thư nhẹ và vừa 0,250 Ung thư nặng 0,420 Viêm khớp độ 3 có triệu chứng 0,420 Các thương tích do chấn thương tai nạn thương tâm Chấn thương D = GB D Thời kì mang bệnh Tổn thương cột sống 0,725 Suốt đời Chấn thương sọ não 0,350 Suốt đời Bỏng trên 60% 0,255 Suốt đời Vỡ sọ 0,350 Suốt đời Gãy xương đùi 0,272 Suốt đời Tổn thương dây thần kinh 0,064 Suốt đời b. Phân loại mức nặng nhẹ của đau ốm theoMurray C JL và cộng sự, Quantifying the burden of disease: The technical baisic for disability – adjusted life years, Bulletin of world health organization,1994)Hệ số mức độ mất khả năng do đau ốm (D) Mô tả Hệ số D Mức 1 Hạn chế khả năng thực hiện một hoạt động thuộc một trong những nghành nghề sau: học tập, hoạt động sáng tạo, sinh sản và nghề nghiệp 0,096 Mức 2 Hạn chế khả năng thực hiện hồ hết các hoạt động sinh hoạt của một trong những nghành nghề sau: học tập, hoạt động sáng tạo, sinh sản và nghề nghiệp 0,220 Mức 3 Hạn chế khả năng thực hiện các hoạt động sinh hoạt của ít nhất 2 nghành nghề sau: học tập và nghề nghiệp 0,400 Mức 4 Hạn chế khả năng thực hiện của hồ hết các hoạt động sinh hoạt của đa số nghành nghề sau: học tập và nghề nghiệp.Xem thêm: 29 Tháng 6 Là Cung Gì – Cự Giải Sinh Ngày 29 Tháng 6 0,600 Mức 5 Cần được viện trợ bằng phương tiện cho các hoạt động sinh hoạt sống hàng ngày như nấu bếp, mua sắm hoặc thao tác làm việc nhà 0,810 Mức 6 Cần được viện trợ khi đối chiếu với các hoạt động sinh hoạt sống hàng ngày như ăn uống, vệ sinh thành viên hoặc sử dụng toa lét 0,920 Mức độ trầm trọng của bệnh (levels of seriousness) tính một cách tương đối dựa trên cách xử trí.Mức 1: không phải dùng thuốc hoặc nếu dùng thì chỉ ở tầm mức tự mua thuốc về chữa hoặc dùng đông y.Mức 2: Cần đến thầy thuốc khám chữa bệnh ở tuyến xã hoặc thày thuốc tư nhân trong xã.Mức 3: phải khám chữa bệnh tại bệnh viện (từ huyện trở lên).Bảng tra hệ số D và thời kì mang bệnh dựa trên ba mức trầm trọng của bệnh(Theo Murray CJL và cộng sự, theo Global Burden of diseases, 1996). Triệu chứng Mức 1 Mức 2 Mức 3 * Cao huyết áp D 0,00 0,05 0,10 L suốt đời suốt đời suốt đời * Bệnh tim D 0,10 0,20 0,40 L một tuần lễ 8 tuần suốt đời * Ho D 0,05 0,10 0,20 L một tuần lễ 2 tuần 3 tuần * Sốt D 0,05 0,10 0,20 L một tuần lễ 2 tuần 3 tuần Triệu chứng Mức 1 Mức 2 Mức 3 * Hô hấp cấp D 0,10 0,20 0,40 L một tuần lễ 2 tuần 3 tuần * Đau đầu D 0,05 0,10 0,20 L một tuần lễ 2 tuần 3 tuần * Đau bụng không tiêu chảy D 0,10 0,2 0,4 L một tuần lễ 2 tuần 3 tuần * Bệnh đường tiêu hoá D 0,075 0,15 0,30 L một tuần lễ 2 tuần 3 tuần * Đau cơ /khớp D 0,05 0,10 0,20 L một tuần lễ 2 tuần 3 tuần * Tai nạn ngoài ý muốn, thương tích D 0,10 0,20 0,40 L một tuần lễ 10 tuần 26 tuần * Bệnh khác D 0,05 0,10 0,20 L một tuần lễ 2 tuần 4 tuần Ví dụ: YLD của một người bị mắc bệnh cao huyết áp mức độ 3 trong khoảng chừng thời kì 18 tháng sẽ là 0,1 * 18/12= 0,15. Giả sử người này chỉ bị bệnh này trong thời kì nói trên thì số DALY của họ sẽ là 0,15 (YLL=0)