HÌNH TƯỢNG BÁNH XE LUÂN HỒI TRONG PHẬT GIÁO

Bạn Đang Xem: ​HÌNH TƯỢNG BÁNH XE LUÂN HỒI TRONG PHẬT GIÁO

Bánh xe luân hồi (pháp luân) là một trong số những biểu tượng phổ thông của Phật giáo, là khuôn mặt quan trọng nhất, biểu thị cho cốt tủy của đạo Phật – giáo pháp của Đức Phật.

Giáo pháp của Phật giáo được truyền thừa liên tục cũng như một bánh xe được vận chuyển từ quá khứ cho tới ngày nay, từ ngày nay cho tới tương lai. Với biểu tượng này, Phật giáo luôn hướng đến một ước vọng hướng thượng và thăng hoa trong đời sống mỗi người. Cuộc sống là một chiếc gì đó luôn thay đổi liên tục, nhưng những thay đổi này được hướng theo ý thức đạo đức và tâm linh trong sáng thì nó sẽ mang đến nhiều niềm hạnh phúc cho đời người.

1. Nguồn gốc

Nguồn gốc của hình tượng bánh xe luân hồi xuất phát từ mẩu chuyện trong kinh Thí Dụ. Tôn giả Mục Kiền Liên, vị môn sinh đứng đầu về thần thông của Đức Phật, không chỉ hành đạo trong cõi người mà còn thường du hóa tới các cõi địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh và cõi trời. Sau thời điểm tận mắt chứng kiến cảnh chúng sinh chết đi sống lại, bị thảm sát, hành tội trong địa ngục, cảnh muôn thú tranh giành, giết hại nhau, cảnh các loài quỷ bị đói khát dằn vặt, cảnh thiên nhân hết phước báu bị đọa lạc, suy vong, cảnh loài người bị tham ái cấu xé, bức bách thảm khốc…, tôn giả bèn trở về cõi Diêm Phù Đề (Ấn Độ) và thuật lại những điều mắt thấy tai nghe này cho 4 chúng môn sinh của Đức Phật, khuyên họ nên ý thức đến nỗi khổ triền miên của cõi Ta Bà mà tinh tấn tu trì hướng đến cảnh giới vô sinh an tịnh. Một lần nọ, khi Đức Phật trú tại thành Vương Xá, tôn giả Mục Kiền Liên cũng đem những cảnh khổ trên để khuyến hoá các hàng xuống tóc và tại gia. Khi thấy mọi người đang vây quanh và chú tâm lắng tai tôn giả, Đức Phật bèn hỏi ngài A Nan vì sao mọi người đang vây quanh tôn giả Mục Kiền Liên, lúc biết được nguyên do, Đức Phật bèn dạy: “Trưởng lão Mục Kiền Liên hay bất luận một vị Tỳ-kheo nào khác ví như trưởng lão cũng không thể cùng một lúc có mặt tại nhiều nơi (để giáo hóa mọi người), vì thế, nên làm hình bánh xe gồm 5 phần đặt ngay lối ra vào của tinh xá.”

5 phần của bánh xe được minh hoạ để tượng trưng cho 5 cảnh giới, 3 cảnh giới phía dưới là địa ngục, súc sinh, ngạ quỷ, 2 cảnh giới phía bên trên là cõi trời và người, hoạ cảnh 4 châu Đông Thắng Thần, Tây Ngưu Hoá, Bắc Câu Lô và Nam Thiệm Bộ cũng được thêm vào. Ở giữa là hình ảnh 3 loài thú: chim người yêu câu (dụ cho tham), rắn (dụ cho sân), và heo (dụ cho si). Hình ảnh giải thoát của chư Phật và cảnh giới Niết Bàn được thể hiện qua những vầng hào quang quẻ, hàng phàm phu được minh hoạ qua với cảnh những chúng sinh chìm nổi trong nước, vòng phía bên ngoài thể hiện 12 chi phần duyên khởi theo hai chiều thuận nghịch. Bánh xe này thể hiện mọi rõ ràng và cụ thể về cảnh giới luân hồi trong mọi thời và tất cả bị nuốt bởi vô thường. Ngoài những hình ảnh trên, hai câu kệ nói về việc hành trì theo chính pháp để điều phục phiền não, vượt thoát cảnh luân hồi cũng nên được khắc bên bánh xe. Cũng theo bản kinh này, mỗi lúc tới tinh xá, các vị cư sĩ hỏi về ý nghĩa của hình tượng bánh xe trên, có một số vị Tỳ-kheo không giảng giải được. Vì thế, theo lời dạy của Đức Phật, các vị Tỳ-kheo bèn chọn những vị trì sự có đầy đủ tri thức để giảng giải cho những vị cư sĩ về ý nghĩa trên mọi khi họ thắc mắc.

2. Ý NGHĨA

Xem Thêm : Bản ghi khởi động chính (MBR) là gì?

Nếu như bánh xe trong nền văn hoá thượng cổ của Ấn Độ tượng trưng cho mặt trời, cho uy quyền tối thượng, cho Chuyển Luân Thánh Vương, thì hình tượng bánh xe trong Phật giáo lại tượng trưng cho giáo pháp của Đức Phật và cho chính Đức Phật. Chuyển Luân Thánh Vương dùng xe báu để thu phục các oán địch, thống trị thiên hạ, giữ yên lãnh thổ, còn Đức Phật chuyển vận bánh xe pháp để nhiếp phục, đoạn trừ phiền não trong tiềm thức của chúng sanh.

Pháp luân được dùng làm dụ cho giáo pháp của Đức Phật, gồm 3 nghĩa chính: tồi phá (Phật pháp có công suất diệt trừ tội ác của chúng sinh), triển chuyển (sự thuyết giáo của Đức Phật cũng như bánh xe luôn vận chuyển, không dừng trệ lại ở bất luận người nào hay nơi nào) và viên mãn (giáo pháp của Đức Phật viên mãn, tròn đầy như bánh xe).

Thỉnh thoảng, pháp luân cũng còn được gọi là “Phạm luân”. Theo luận Đại Trí Độ, chữ “Phạm” này được giảng giải theo nhiều phương pháp như sau: 1) Phạm là rộng lớn, Đức Phật chuyển pháp luân đến khắp mười phương nên gọi là phạm; 2) Đức Phật dùng bốn tâm phạm hạnh (từ, bi, hỷ, xả) để thuyết pháp nên gọi là phạm; 3) Lúc mới thành đạo, Phạm Thiên đã khuyến thỉnh Đức Phật chuyển pháp luân nên gọi là phạm luân; 4) Trong lần chuyển pháp luân của Đức Phật tại Ba-la-nại, tôn giả Kiều Trần Như chứng đắc đạo thanh tịnh, nên gọi là phạm luân; 5) Người Ấn thời xưa vốn tôn quí Phạm thiên, vì thế để tuỳ thuận theo người đời, pháp luân cũng được gọi là phạm luân; 6) Phạm là thanh tịnh, giáo pháp của Đức Phật vốn thanh tịnh nên gọi là phạm; 7) Đức Phật là đấng Đại Phạm, luôn dùng phạm âm để thuyết pháp.

Bộ luận này cũng lý giải về việc khác biệt giữa phạm luân và pháp luân. Đó là: phạm luân dạy về 4 tâm vô lượng còn pháp luân nói về 4 thánh đế, phạm luân dạy rằng nhân 4 tâm vô lượng này mà đắc đạo còn pháp luân dạy rằng nương theo những pháp khác mà đắc đạo, phạm luân chỉ bày về tứ thiền còn pháp luân chỉ bày về ba mươi bảy phẩm trợ đạo, phạm luân dạy tu thiền thánh đạo còn pháp luân dạy tu trí tuệ thánh đạo.

3. Pháp Luân trong kiến trúc, thẩm mỹ và nghệ thuật Phật giáo

Trong nghành nghề dịch vụ thẩm mỹ và nghệ thuật, hình tượng pháp luân cũng trở thành một biểu tượng phổ thông trong các công trình xây dựng kiến trúc Phật giáo. Thông thường, pháp luân được thể hiện qua hình ảnh của một bánh xe có tám nan hoa. Trục của bánh xe tượng trưng cho pháp giới, vành bánh xe tượng trưng cho trạng thái chuyên nhất của thiền định, tám nan hoa tượng trưng cho Bát chính đạo, và tâm điểm của bánh xe thường được khắc thành bốn dòng xoắn, mỗi dòng được tô mỗi màu khác nhau để chỉ cho 4 phương và cũng để tượng trưng cho Tứ diệu đế hay bốn đại (đất, nước, gió, lửa).

Một số biểu tượng bánh xe trong các bảo tháp, chùa chiền của Phật giáo còn được khắc hoạ với 12, 16, 32 hay vô số nan hoa với ý nghĩa biểu tượng cho 12 chi phần duyên khởi, 16 đặc tính của nguyên tắc tính không, 32 tướng tốt của bậc giác ngộ, và vô số tia sáng của mặt trời, vô số Đức Phật trong vũ trụ, hay vô số giáo lý, pháp môn mà Đức Phật Thích Ca đã giảng dạy.

4. Triết lý sống qua hình tượng Bánh xe trong Phật giáo

a. Xúc tiếp với sự sống

Trong sự vận hành của dòng đời, cuộc sống của mỗi người như một bánh xe đang lăn đều trên tuyến đường đời. Điều thú vị là tuy chu vi của bánh xe này rất lớn, nhưng sự xúc tiếp của bánh xe với mặt đất chỉ là một điểm nhỏ mà thôi. Như vậy, những giá trị sống động nhất, thiết thực nhất của sự việc vận hành bánh xe này sẽ không phải ở những điểm đã đi qua hay những điểm chưa xúc tiếp với mặt đất trên bánh xe mà đây chính là điểm đang xúc tiếp trong ngày nay. Cũng thế, đạo Phật xem cuộc sống trong giây phút ngày nay của mỗi người là mấu chốt để chế tạo niềm niềm hạnh phúc trong cuộc sống này. Những gì trong quá khứ, dù thất bại đắng cay hay thành công thoả mãn đều chỉ từ trong ký ức và những ước vọng về tương lai chỉ là ảo tượng trong tâm trí mỗi người mà thôi. Ngày nay là thời khắc thể hiện sự sống thực thụ, linh động của mỗi người.

Xem Thêm : Thị trường ngách là gì? Cách hữu ích để tìm ra thị trường ngách

Để tạo dựng một cuốc sống có niềm hạnh phúc và an lạc thực sự, con người cần phải nhận diện và xúc tiếp với những gì mình đang sẵn có trong ngày nay. Sống với ngày nay là cuộc sống thực và thông qua đó con người mới cảm nhận được những giá trị thực thụ của cuộc sống. Đó là cuộc sống thực và nhiệm mầu vô cùng.

b. Giáo pháp – tâm điểm của Phật giáo

Đức Phật từng dạy rằng ai hiểu và thí nghiệm giáo pháp, người ấy thấy Phật. Trước lúc nhập Niết Bàn, Đức Phật dạy ngài A Nan sau khoản thời gian Ngài nhập diệt nên xem giáo pháp làm thầy, làm ngọn đèn, nên nương tựa vào giáo pháp. Pháp mà Đức Phật chứng ngộ trong đêm thành đạo cũng đây chính là pháp mà chư Phật quá khứ và tương lai đã và sẽ chứng ngộ. Do vậy, những gì Đức Phật đã giảng dạy là những lý lẽ về khổ và tuyến phố thoát khổ. Đức Phật không được chấp nhận hàng môn sinh tôn thờ mình như một vị thượng đế, một chúa tể đầy quyền năng, mà nên làm xem Ngài là một vị thầy dẫn đường mà thôi. Những ai sống đúng với chánh pháp và vận chuyển bánh xe pháp là người học trò xứng danh trong giáo pháp của Đức Phật. Đạo Phật không lấy Đức Phật làm trọng tâm, mà là lấy giáo pháp làm trọng tâm. Khi nào giáo pháp này còn được giữ gìn và hành trì thì Phật pháp còn tồn tại trên thế gian này.

c. Sự tiến bộ của tri thức và đạo đức

Sự vận hành của bánh xe pháp trong xã hội hôm nay luôn tổng quát hai ý nghĩa sâu xa:

1. Giáo pháp của đức Phật luôn mang tính tùy duyên nhưng bình ổn. Phật giáo trong mỗi địa phương, quốc gia, mỗi thời đại mang một sắc thái riêng, nhưng tựu trung cùng hướng đến đời sống tỉnh thức và giải thoát;

2. Cuộc sống vẫn là một sự vận động, chuyển đổi không ngừng nghỉ. Nền văn minh khoa học đang tiến nhanh như vũ bão, nhưng nếu con người chỉ chú trọng đến việc phát triển về vật chất mà thiếu sự tiến bộ về mặt ý thức hay tâm linh thì con người sẽ rơi vào những khủng hoảng toàn diện tâm lý trầm trọng. Này sẽ là nguyên nhân đưa đến những vỡ niềm hạnh phúc thành viên, gia đình và xã hội.

Do vậy, nếu hành trình dài của một đời người là một cỗ xe, thì cỗ xe đó phải gồm hai bộ bánh song hành là vật chất và ý thức. Đời sống tâm linh là một yếu tố cấp thiết để giải tỏa những trở ngại trong đời sống ý thức, tạo sự cân bằng cấp thiết trong đời sống của mỗi người. Vì thế, từ ý kiến của Phật giáo, song hành với bánh xe văn minh, cần phải có bánh xe chánh pháp để tạo nên sự hài hòa và niềm hạnh phúc của loài người.

d. Chuyển biến của thế giới tâm linh

Thế giới tâm linh là một là một thế giới mà ở đó mỗi hành giả đi trên một lộ trình từ thấp đến cao, từ phàm đến thánh, như một bánh xe đang vượt lên đồi núi trập trùng. Càng lên rất cao, thế giới càng kỳ ảo, tuyệt mỹ, nhưng gian truân và khó khăn cũng nhiều hơn. Do đó, hành giả tâm linh cần phải có nhiều nghị lực, sự nhẫn nại và quyết tâm mạnh mẽ mới thành tựu sở đắc tâm linh của mình./.