Những ngày qua, vấn đề xác nhận chức danh GS thu hút nhiều sự xem xét của giới báo mạng và xã hội. Từ số lượng GS và phó GS (gọi chung là “GS”) sẽ là tăng đột biến, có nhiều thắc mắc về qui trình và tiêu chuẩn chỉnh cho chức danh GS.
Đã được nhiều ý kiến bàn về chức danh GS ở quốc tế, thiết yếu ở những nước Âu châu, Mỹ và Úc. Tuy nhiên tôi thấy có nhiều ngộ nhận càng phải được lý giải lại cho rõ ràng hơn.
Ngộ nhận 1: GS là phẩm hàm, chức danh hay chức vụ? Trước đó, ở những nước xã hội chủ nghĩa bên Đông Âu, GS trong những ĐH sẽ là một phẩm hàm (honour hay order) do Quốc gia tặng thưởng và đương sự giữ hàm đó suốt đời.
Nếu xem GS là một phẩm hàm thì chữ “chức danh GS” hoàn toàn có thể dùng. Nhưng thời buổi này, nhiều ĐH Đông Âu đã theo quy mô ĐH Mỹ, nơi mà GS sẽ là một chức vụ khoa giáp (academic position), thường do trường ĐH đề bạt hoặc bổ nhiệm.
Người ta bổ nhiệm hay đề bạt một cá thể, chứ không có bất kì ai “bổ nhiệm chức danh.” Do đó, ở Mỹ và Úc không hề có trường nào “xác nhận chức danh GS”; họ chỉ bổ nhiệm hay đề bạt “chức vụ GS” như thể một hình thức xác nhận những đóng góp quan trọng và xuất sắc của những ứng viên.
Ngộ nhận 2: Chỉ có hai bậc GS? Ở Việt Nam chỉ có hai bậc GS là “Phó GS” và “GS”, nhưng nhiều ĐH trên trái đất có 3 bậc GS: GS trợ lí (Assistant Professor), GS dự bị (Associate Professor), và GS thực thụ (Full Professor).
Ở Úc có thời theo khối hệ thống của Anh, nên một vài ĐH còn duy trì khối hệ thống 4 bậc: Giảng viên (Lecturer), Giảng viên thời thượng (Senior Lecturer), GS dự bị (Associate Professor) hay Reader, và GS thực thụ (Full Professor).
Lưu ý rằng tuy mang danh là “GS trợ lí” nhưng những người dân giữ chức vụ này sẽ không phải là phụ tá cho GS nào cả, mà người ta là những nhà khoa học độc lập.
Ngộ nhận 3: GS chỉ dành cho những người giảng dạy? Trong thực tiễn, chức vụ GS hoàn toàn có thể dành cho những người giảng dạy ĐH, nhưng cũng để dành cho những người dân chuyên làm nghiên cứu và phân tích khoa học, hoặc những người dân vừa giảng dạy vừa nghiên cứu và phân tích khoa học.
Những ĐH phương Tây đề bạt chức vụ GS theo 2 ngạch: nghiên cứu và phân tích khoa học và giảng dạy. Cũng là chức vụ và danh xưng “GS”, nhưng mỗi ngạch có những tiêu chuẩn chỉnh không giống nhau. Những GS theo ngạch nghiên cứu và phân tích rất ít giảng dạy; nếu có giảng dạy thì qua hướng dẫn nghiên cứu và phân tích sinh. Trong lúc đó, những GS theo ngạch giảng dạy vẫn phải làm nghiên cứu và phân tích khoa học.
Ngộ nhận 4: GS phải là người của ĐH? Không hẳn như vậy. Hầu hết GS là người của trường ĐH (hiểu theo nghĩa trường ĐH trả lương); tuy nhiên, một vài quá nhiều những nhà khoa học thao tác làm việc tại những viện nghiên cứu và phân tích hoặc bệnh viện vẫn hoàn toàn có thể giữ chức vụ GS nhưng không do ĐH trả lương.
Ở Đức, có cả 5 “tuyến đường”, kể cả giảng dạy, nghiên cứu và phân tích khoa học và lãnh đạo khoa học, để một ứng viên được thăng tiến và đề bạt vào chức vụ GS.
Đó là chưa tính một vài GS kiêm nhiệm, nhưng họ phải đề chức danh trước tên là “Adjunct Professor” chứ không được đề là “Professor”. Một số trong những người sau khoản thời gian rời ĐH và không hề giảng dạy (hoàn toàn có thể là nghỉ hưu) vẫn hoàn toàn có thể được quyền dùng danh xưng GS, nhưng kèm theo chữ “Emeritus”.
Danh xưng “Emeritus Professor” không phải “tự động hóa” sau khoản thời gian nghỉ hưu, mà phải do hội đồng khoa giáp của ĐH quyết định trao tặng cho những người dân đã làm được những đóng góp quan trọng cho trường ĐH lúc còn tại chức.
Ngộ nhận 5: Mỗi bộ môn trong ĐH chỉ có một GS? Điều này sẽ không đúng với thực tiễn. Ở nhiều nước, kể cả Mỹ, Úc, Canada, Đức, Anh, mỗi bộ môn hoàn toàn có thể có nhiều GS thực thụ. Đương nhiên, mỗi bộ môn chỉ có một GS trưởng bộ môn.
Cần nói thêm rằng ở quốc tế, nhiều GS không muốn làm trưởng bộ môn vì họ không muốn những công việc hành chính làm tác động đến nghiên cứu và phân tích của họ và do đó, nhiều nơi có cơ chế luân lưu trưởng bộ môn.
Ngộ nhận 6: Công bố nhiều bài báo khoa học mới xứng danh GS? Bổ nhiệm chức vụ GS không tuỳ thuộc vào năng suất nghiên cứu và phân tích khoa học (trổ tài qua số bài báo khoa học đã công bố), mà tuỳ thuộc rất rộng lớn vào unique và tác động xã hội của nghiên cứu và phân tích khoa học. Do đó, công bố nhiều bài báo không khi nào sẽ là yếu tố quyết định trong đề bạt những chức vụ khoa giáp.
Cũng càng phải nói thêm rằng bài báo khoa học chỉ là một trong nhiều tiêu chuẩn chỉnh khác ví như đóng góp cho trường, đóng góp cho vương quốc, đóng góp cho chuyên ngành, uy tín trong chuyên ngành ở tầm quốc tế và phụng sự xã hội.
Ngộ nhận 7: Công bố một hay vài bài báo khoa học trên tập san “đỉnh” là xứng danh chức vụ GS? Quality nghiên cứu và phân tích khoa học không phải chỉ trổ tài qua một hay vài báo báo quan trọng. Do đó, có nhiều người ở quốc tế dù có những công trình xây dựng trên những tập san hàng đầu như Science, Nature, Cell... nhưng vẫn chưa đủ chuẩn chỉnh để được đề bạt thăng tiến vụ GS.
Khi đề bạt chức vụ GS, hội đồng phải xem xét cả quy trình dài của ứng viên, chứ không phải chỉ vài trường hợp lẻ tẻ hay ngoại lệ.
Ngộ nhận 8: Tốt tay nghề và viết nhiều sách mới xứng danh GS? Có nhiều người hiểu nhầm rằng hễ xuất sắc tay nghề là xứng danh chức vụ GS, nhưng ý kiến này sẽ không đúng và không khoa học. Vấn đề là ai reviews và nhờ vào tiêu chuẩn gì để reviews là “xuất sắc”.
Như có đề cập trên, trình độ tay nghề chỉ là một trong nhiều tiêu chuẩn chỉnh để đề bạt hay bổ nhiệm chức vụ GS.
Nói chung, viết sách không phải là một tiêu chuẩn chỉnh quan trọng để được đề bạt chức danh GS. Tuy nhiên, có vài nơi và vài chuyên ngành, người ta xem sách là một chứng cứ về nghiên cứu và phân tích khoa học nên vẫn được xem xét như thể một tiêu chuẩn chỉnh để đề bạt.
Ngộ nhận 9: GS phải có bằng tiến sĩ? Ngày này, phần lớn những GS có bằng tiến sĩ, nhưng chỉ có một vài ít tiến sĩ trở thành GS. Tuy nhiên, văn bằng tiến sĩ không phải là tham dự cần để trở thành GS.
Trong thực tiễn, ở những nước đang phát triển và trong cả ở những nước tiền tiến, có nhiều lương y và quá nhiều nhà khoa học với bằng cao học (masters) vẫn hoàn toàn có thể được bổ nhiệm làm GS.
Ngộ nhận 10: Tiêu chuẩn chỉnh đề bạt hay bổ nhiệm GS giống nhau giữa những ĐH? Ở những nước Âu Mỹ, những ĐH có những tiêu chuẩn chỉnh đề bạt và bổ nhiệm chức vụ GS rất không giống nhau.
Những ĐH càng tiếng tăm có những tiêu chuẩn chỉnh càng tốt so với những ĐH kém nổi tiếng. Chẳng hạn những ĐH trong nhóm “G8” (Úc) hay những ĐH trong nhóm “Ivy League” (Mỹ) có tiêu chuẩn chỉnh cao hơn nữa những ĐH vùng hay ĐH trong nhóm “state university”.
Vậy là, GS là một chức vụ khoa giáp và chức vụ này được bổ nhiệm hoặc đề bạt theo hai ngạch giảng dạy hoặc nghiên cứu và phân tích khoa học, với những tiêu chuẩn chỉnh không giống nhau.
Tiêu chuẩn chỉnh không những giới hạn trong số lượng hay unique nghiên cứu và phân tích khoa học, mà còn bao gồm tất cả những khía cạnh đóng góp cho chuyên ngành, cho xã hội, cho trường và cho vương quốc.
