Cúm có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi và gây bệnh ở nhiều mức độ từ trung bình tới nghiêm trọng. Trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai và người lớn tuổi là những đối tượng người tiêu dùng không nên xem nhẹ chứng bệnh nhiễm trùng hô hấp này.

Nội dung bài viết được tư vấn tay nghề bởi Lương y TS.BS Đặng Thị Mai Khuê, Khoa Nội tổng hợp Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.TP.HCM.

Bệnh cúm là gì?

Cúm là một dạng bệnh nhiễm vi rút cấp tính. Bệnh phát triển khi vi rút cúm truyền nhiễm và tiến công vào hệ hô hấp đường mũi, cổ họng, các ống truất phế quản và có thể gồm có cả phổi.

Cúm phần lớn diễn biến nhẹ và người bệnh có thể tự hồi phục trong khoảng chừng 2-7 ngày. Tuy nhiên ở một số trường hợp đặc biệt quan trọng như người bị suy giảm miễn nhiễm, người mắc các bệnh mạn tính,… cúm trở nên nguy hiểm và gây ra các biến chứng nặng có thể dẫn tới tử vong.

Cúm có thể tiến công mọi đối tượng người tiêu dùng, ở người lớn tỷ lệ là 5-10%, trẻ em là 20-30%. Điểm nguy hiểm của cúm là khả năng truyền nhiễm cao dẫn đến nguy cơ bùng dịch. Ở các vùng nhiệt đới gió mùa như Việt Nam, cúm thường xẩy ra vào mùa mưa nhưng vẫn có thể phát tán vào bất kỳ thời khắc nào trong năm.

Cúm có 3 loại khác nhau tác động ảnh hưởng tới người, gồm có: (1)

• Cúm A: Còn được gọi là cúm mùa, được tìm thấy ở nhiều loài động vật hoang dã. Vi rút cúm A thường xuyên thay đổi tạo nên nhiều biến chủng mới; được nghe biết như thể nguyên nhân gây ra đại dịch cúm có khả năng cao truyền nhiễm cao. Các phân nhóm cúm A đang rất được lưu hành hiện nay gồm có A (H1N1) và A (H3N2).
• Cúm B: Giống như cúm A, vi rút cúm B cũng sẽ có thể bùng phát gây bệnh theo mùa. Về khác biệt, vi rút cúm B nói chung thay đổi chậm hơn về đặc tính di truyền và kháng nguyên so với cúm A. Vi rút cúm B chỉ gây bệnh ở người và không được phân chia theo loại như cúm A; cũng không khiến ra những đợt truyền nhiễm lớn.
• Cúm C: Vi rút cúm C cũng được tìm thấy ở người nhưng gây bệnh với những triệu chứng hô hấp nhẹ hơn so với cúm A và B và ít hình thành biến chứng nguy hiểm.

Triệu chứng cúm

Cúm có khả năng gây ra các triệu chứng từ nhẹ tới nặng. Nhiều người hay nhầm lẫn giữa cúm với cảm lạnh bởi các biểu hiện ban sơ như sổ mũi, hắt xì và đau họng. Tuy nhiên cảm lạnh thường diễn biến chậm trong những khi cúm lại phát triển nhanh, đột ngột. Chúng ta cũng có thể khai mạc nhận thấy các tín hiệu bệnh trong khoảng chừng 1-7 ngày thường là 48-72h sau lúc xúc tiếp với vi rút cúm.

Triệu chứng thường gặp trước nhất là sốt cao từ 39 đến 41 độ C. Trẻ em nếu bị cúm thường sẽ sốt cao hơn nữa so với những người lớn. Người bị cúm cũng sẽ có thể gặp thêm một hoặc nhiều các tín hiệu sau: (2)

• Cảm thấy ớn lạnh, đổ mồ hôi
• Ho khan
• Viêm họng
• Nghẹt mũi, chảy nước mũi
• Đau đầu
• Mỏi mệt, nghẹt thở
• Nôn mửa, tiêu chảy (thường gặp ở trẻ em hơn người lớn)

Hồ hết các triệu chứng của bệnh cúm sẽ dần dần biến mất sau khoảng chừng 4-7 ngày. Ho khan, mỏi mệt phần lớn kéo dãn hàng tuần bên cạnh việc bị sốt đi sốt trở lại.

Nếu các triệu chứng cúm dần trở thành nặng hơn hoặc dằng dai, không có tín hiệu giảm bớt sau một tuần lễ – sốt kéo dài thêm hơn 3 ngày – thì bạn cần phải đến gặp lương y. Nguy hiểm hơn là lúc người bệnh cảm thấy nghẹt thở, tức ngực, mất ý thức, co giật, có tín hiệu mất nước (như tiểu ít, không tiểu) – lúc này cần đưa người bệnh đi cấp cứu ngay tức thì. Đây là những tín hiệu cảnh báo cho thấy cúm có thể đang chuyển trở thành bệnh lý nghiêm trọng hơn như viêm phổi.

Nguyên nhân gây ra bệnh cúm

Bệnh cúm bắt nguồn từ vi rút cúm (Influenza virus). Vi rút cúm tồn tại trong không khí và có thể xâm nhập vào thân thể khi tất cả chúng ta sờ tay vào mắt, mũi, mồm.

Tuyến đường lây truyền bệnh cúm

Vi rút cúm có khả năng lây lan trực tiếp qua đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt xì hoặc nói chuyện khiến các giọt bắn của dịch tiết mũi họng có chứa vi rút xuất hiện trong không khí và tồn tại trên các mặt bằng, đồ vật. Nếu xúc tiếp phải các dịch bắn này sẽ sở hữu nguy cơ nhiễm cúm.

Ở những nơi tập trung đông người, tình trạng xúc tiếp trực tiếp là ĐK lý tưởng để cúm lây lan nhanh. Người bị cúm có thể truyền nhiễm cho những người khác ngay trong thời kì ủ bệnh từ một ngày trước lúc có triệu chứng cho tới 5-7 ngày sau lúc phát bệnh. Riêng với trẻ nhỏ hoặc người dân có sức khỏe kém, thời kì truyền nhiễm có thể kéo dài thêm hơn cho tới khoảng chừng 2 tuần.

Đối tượng người dùng có nguy cơ cao bị bệnh cúm

Bất kể ai cũng sẽ có thể nhiễm cúm. Trong số đó các đối tượng người tiêu dùng có nguy cơ cao gồm có:

• Trẻ em và người lớn tuổi: Cúm mùa thường có xu hướng xẩy ra nhiều ở trẻ em từ 6 tháng tuổi đến 5 tuổi và người già từ 65 tuổi trở lên. CDC cảnh báo có tầm khoảng 20.000 trẻ dưới 5 tuổi phải nhập viện hằng năm bởi các biến chứng liên quan tới cúm. (3)
• Người béo phì: Những người dân có chỉ số BMI (chỉ số khối thân thể) từ 40 trở lên có nguy cơ dễ mắc cúm cao hơn nữa so với người dân có khối lượng khỏe mạnh.
• Người bị suy yếu miễn nhiễm: Các đối tượng người tiêu dùng đang điều trị ung thư, dùng thuốc chống thải ghép, sử dụng steroid trong thời kì dài; gặp phải các vấn đến như cấy ghép nội tạng, mắc ung thư máu, nhiễm HIV/AIDS,…. có nguy cơ dễ bị cúm hơn cũng như tăng khả năng hình thành các biến chứng.
• Người mắc bệnh mạn tính: Cúm cũng thường xuất hiện ở những người dân phạm phải các tình trạng mạn tính gồm có các bệnh về phổi (như hen suyễn), tiểu đường, tim mạch, thần kinh, rối loạn tiêu hóa, các thất thường về thận, gan hoặc rối loạn máu,…
• Phụ nữ mang thai và sau sinh: Phụ nữ mang thai – đặc biệt quan trọng trong thời đoạn tam cá nguyệt thứ hai và 3 – và phụ nữ trong thời khắc 2 tuần sau sinh cũng các đối tượng người tiêu dùng có nguy cơ không nhỏ gặp phải biến chứng khi bị cúm.

Biến chứng bệnh cúm

Ở người trẻ tuổi và người dân có nền tảng sức khỏe tốt, bệnh cúm thường không tác động ảnh hưởng quá nghiêm trọng và có thể biến mất sau nhiều nhất 2 tuần mà không để lại tác động lâu dài.

Thế nhưng ở đối tượng người tiêu dùng là trẻ em dưới 5 tuổi hay người lớn tuổi, người dân có sức khỏe kém, cúm có thể gây ra các biến chứng như viêm phổi do cúm hoặc bội nhiễm vi trùng, viêm não, viêm màng não, nhiễm trùng tai, nhiễm trùng xoang, viêm cơ hay hủy cơ vân, tổn thương đa cơ quan như thận hay suy hô hấp và làm trầm trọng thêm tình trạng các bệnh mãn tính như suy tim sung huyết, hen suyễn hoặc đái tháo đường. Trong số đó viêm phổi là một trong những vấn đề nặng nề nhất. Với những người lớn tuổi và người bị bệnh mãn tính, viêm phổi do cúm có thể gây tác động ảnh hưởng tới tính mệnh.

Cách chẩn đoán bệnh cúm

Bước đầu trong chẩn đoán, lương y sẽ tìm hiểu và xem xét các triệu chứng các triệu chứng cúm nếu có.

Ngoài ra có một số xét nghiệm nhằm phát hiện vi rút cúm trong bệnh phẩm hô hấp như:

• RT-PCR: Là phương pháp có độ đặc hiệu cao và đặc trưng nhất để kiểm tra và phân loại virus cúm. Phương pháp này cho ra kết quả trong vòng 4-6 giờ.
• Miễn nhiễm huỳnh quang quẻ: Có độ nhạy và đặc hiệu thấp hơn phương pháp RT-PCR, nhưng cho ra kết quả chỉ với sau vài giờ nhận mẫu bệnh phẩm.
• Xét nghiệm nhanh (RIDTs): Có kết quả sau 10-15 phút nhưng không chuẩn xác như các loại xét nghiệm cúm khác, do này vẫn có thể bị cúm mặc dù kết quả xét nghiệm nhanh là âm tính. Hiệu suất của xét nghiệm phụ thuộc nhiều vào độ tuổi bệnh nhân, thời kì mắc bệnh, loại bệnh phẩm và chủng virus cúm. Xét nghiệm nhanh có độ nhạy và đặc hiệu thấp nên cần kết phù hợp với những phương pháp xét nghiệm chẩn đoán khác khi kết quả xét nghiệm nhanh âm tính.
• Phân lập virus: Không phải là xét nghiệm sàng lọc, nhưng trong thời kì bệnh cúm hoạt động nên thực hiện trên mẫu bệnh phẩm thu thập từ những người dân nghi ngờ mắc cúm, nhất là những đối tượng người tiêu dùng có yếu tố dịch tễ với cúm.
• Xét nghiệm huyết thanh: Xét nghiệm cho kết quả nhanh, nhưng độ nhạy và độ đặc hiệu không đảm bảo.

Tùy thuộc vào loại xét nghiệm chẩn đoán, thời kì thu thập bệnh phẩm, loại và chất lượng sản phẩm và dịch vụ bệnh phẩm,… cũng như dạng vi rút đang hoạt động mà chúng ta cũng có thể vẫn là đối tượng người tiêu dùng nhiễm cúm mặc dù kết quả xét nghiệm là âm tính – tình huống này gọi là xét nghiệm âm tính giả. Do đó để đi tới tóm lại cuối cùng còn cần dựa vào triệu chứng và nhận định lâm sàng từ lương y.

Trong tình hình ngày nay, người bệnh cúm có thể cần xét nghiệm thêm COVID-19 để loại trừ khả năng nhiễm cúm và COVID-19 cùng một lúc.

Cách điều trị bệnh cúm

Ngày nay vẫn chưa tồn tại cách điều trị cúm triệt để, chỉ có những phương pháp giúp giảm nhẹ các triệu chứng bệnh, giúp người bệnh thoải mái và dễ chịu hơn.

Ngơi nghỉ

Thông thường bệnh cúm có thể tự khỏi sau thời kì ngắn khi người bệnh dành thời kì ngơi nghỉ và uống nhiều nước để thân thể dần chống lại sự nhiễm trùng. Không nên hút thuốc lá hoặc uống rượu trong thời kì này; cũng nên hạn chế trà, coffe, các đồ uống có chất kích thích,… để tránh làm thân thể thêm mỏi mệt.

Về dinh dưỡng, người bệnh cúm nên tăng cường, bổ sung các loại rau và trái cây có màu xanh đậm, đỏ và vàng để nâng cao hệ miễn nhiễm, tương trợ hồi phục sức khỏe nhanh chóng.

Dùng thuốc giảm đau

Việc uống các thuốc giảm đau không kê đơn cần phải cân nhắc. Trẻ em và thanh thiếu niên đang hồi phục sau những triệu chứng gần giống cúm không nên dùng aspirin để phòng ngừa nguy cơ mắc hội chứng Reye – tình trạng tổn thương não cấp tính, gan thoái hóa mỡ sau lúc nhiễm vi rút cấp tính.

Người bệnh cúm có thể sử dụng các loại thuốc trị cảm, thuốc nhỏ hoặc thuốc xịt không kê đơn để giảm bớt một số triệu chứng cúm khó chịu như ho, sổ mũi, nhức đầu,…

Dùng thuốc kháng vi rút

Với những người bị nhiễm trùng nặng hoặc có nguy cơ biến chứng cao, sử dụng thuốc kháng vi rút là phương pháp điều trị cúm cấp thiết. Dùng thuốc kịp thời, đúng cách giúp giảm mức độ các triệu chứng và rút ngắn thời kì nhiễm bệnh. Đó cũng là cách ngăn ngừa các biến chứng cúm tiến triển – nhất là ở người lớn tuổi hoặc người bị suy giảm mạng lưới hệ thống miễn nhiễm.

Hiện có 3 loại thuốc kháng vi rút được khuyên dùng trong điều trị cúm gồm có: oseltamivir (Tamiflu®), zanamivir (Relenza®) và peramivir (Rapivab®). Các thuốc này hoạt động dựa theo nguyên tắc làm gián đoạn chức năng men neuraminidase trên mặt bằng vi rút và ngăn chặn sự phóng thích các thành phần vi rút từ các tế bào vật chủ bị nhiễm bệnh.

Các thuốc kháng vi rút này còn có thể sử dụng cho những trường hợp mắc cúm A và B và có tác động tốt nhất trong vòng 48 tiếng sau lúc người bệnh khai mạc có những triệu chứng cúm. Vì thế việc chẩn đoán và điều trị sớm là điều vô cùng quan trọng.

Dùng thuốc kháng vi rút có thể gây ra tác dụng phụ như buồn nôn, nôn ói ở một số người. Người bệnh nên dùng thuốc trong những khi ăn để sở hữu thể giảm bớt các tác dụng phụ này.

Thuốc kháng sinh

Thuốc kháng sinh không còn công dụng trong các điều trị bệnh cúm vì không thể xoá sổ được vi rút gây bệnh.

Tuy nhiên cúm có thể làm suy yếu hệ miễn nhiễm khiến người bệnh dễ mắc các bệnh nhiễm trùng khác do vi trùng nên trong trường hợp nhận thấy tình trạng cúm quay trở lại sau lúc đã thuyên giảm, bạn nên đi kiểm tra sức khỏe càng sớm càng tốt. Lúc này thuốc kháng sinh có thể sẽ cần dùng đến để ngăn ngừa nguy cơ nhiễm trùng.

Cách phòng ngừa bệnh cúm

Tiêm ngừa cúm mỗi năm

Cách tốt nhất để phòng ngừa cúm đây là thực hiện tiêm ngừa cúm hằng năm. Do vi rút cúm chuyển đổi liên tục nên mỗi năm đều phải sở hữu loại vaccine chủng ngừa mới được sinh sản dựa theo nghiên cứu từ các nhà khoa học về khả năng gây bệnh của vi rút. Chỉ có 1 mũi tiêm nhắc mỗi năm cũng giúp đỡ bạn phòng ngừa cúm hiệu quả. Theo Cục Y tế Dự phòng – Bộ Y tế, vaccine có tỷ lệ bảo vệ rất cao lên tới 90%. Ở người lớn tuổi, tiêm vaccine cúm giúp giảm tới 60% tỷ lệ mắc bệnh và 70-80% tỷ lệ tử vong từ các vấn đề có liên quan tới bệnh cúm. (4)

Một số loại vaccine cúm đang rất được lưu hành tại Việt Nam có thể kể tới như Vaxigrip 0.25ml, Vaxigrip 0.5ml, Influvac 0.5ml,… Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) khuyến nghị rằng tất cả mọi người từ 6 tháng tuổi trở lên nên chủng ngừa cúm. Trong số đó trẻ em, người mắc các bệnh về tim mạch/ phổi mãn tính/ hen suyễn/ suy giảm miễn nhiễm, người từ 65 tuổi, phụ nữ có thai, người thường xuyên xúc tiếp với bệnh nhân,… là những đối tượng người tiêu dùng đặc biệt quan trọng vì có nguy cơ cao mắc bệnh.

Hình thành thói quen sinh hoạt lành mạnh

Xây dựng và duy trì các thói quen sinh hoạt tại đây giúp đỡ bạn giảm thiểu đáng kể nguy cơ truyền nhiễm cúm nói riêng và các bệnh truyền nhiễm khác nói chung.

• Rửa tay thường xuyên: Giữ tay thật sạch, hạn chế đưa tay trực tiếp lên mắt, mũi, mồm. Thường xuyên rửa tay với nước ấm và xà phòng trong 30s hoặc sử dụng nước rửa tay khô.
• Hạn chế xúc tiếp nơi đông người khi có triệu chứng cúm: Không nên sinh hoạt, thao tác, học tập chung hoặc xúc tiếp gần với những người khác mà bạn nghi ngờ họ hiện giờ đang bị nhiễm cúm mà không có những giải pháp bảo lãnh như đeo khẩu trang. Nếu nhận thấy bản thân có những tín hiệu bệnh cũng phải ý thức tự cách ly để đảm bảo sức khỏe cho mọi người xung quanh. Tốt nhất nên ở riêng trong phòng/ tận nhà ít nhất 24 tiếng Tính từ lúc thời khắc hết sốt.
• Làm sạch mặt bằng vật dụng: Thường xuyên lau sạch, khử khuẩn mặt bằng những vật dụng trong nhà, văn phòng, nơi công cộng có khả năng cầm nắm nhiều như tay nắm cửa, điện thoại thông minh, đồ chơi, mặt bàn,… cũng là cách giúp giảm nguy cơ mắc cúm.
• Tập thể dục đều đặn: Người dân có thói quen vận động, thể dục thể thao hằng ngày thường có triệu chứng ít nguy hiểm và thời kì hồi phục nhanh hơn nếu bị nhiễm cúm.

Khi có những tín hiệu bệnh cúm, chúng ta cũng có thể liên hệ Khối hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh để được khám và điều trị kịp thời:

Không phải như cảm lạnh thông thường, cúm là bệnh lý rất dễ gây nên nguy hiểm cho nhiều người nếu không có sự phòng ngừa và nâng cao sức khỏe. Bảo vệ bản thân trước nguy cơ nhiễm cúm cũng là bước bảo vệ sức khỏe cho những người thân và cộng đồng.