AQ chính truyện là truyện vừa duy nhất của Lỗ Tấn được đăng tải lần đầu trên “Thần báo phó san” ở Bắc Kinh trong khoảng chừng thời kì từ 4 tháng 12 năm 1921 đến 12 tháng hai năm 1922. Sau đó truyện được in trong tuyển tập truyện ngắn “Gào thét” năm 1923 và là truyện dài nhất trong tuyển tập này. Tác phẩm này thường được xem là một tuyệt tác của Văn học Trung Quốc tiến bộ; nó cũng được xem là tác phẩm trước nhất viết bằng bạch thoại văn sau trào lưu Ngũ Tứ (1919) tại Trung Quốc.
Theo gốc tích của nhân vật AQ được nêu trong truyện thì “Q.” ở đây phải đọc là “qui/quei” nhưng trên thực tế hiện nay hồ hết người Trung Quốc đọc Theo phong cách phát âm của vần âm “Q.” trong tiếng Anh.
Mẩu chuyện kể lại cuộc phiêu lưu của AQ, một chàng trai thuộc từng lớp bần nông ít học và không có nghề nghiệp ổn định. AQ nổi tiếng vì phương pháp thắng lợi ý thức. Ví dụ như mỗi lúc anh bị đánh thì anh lại cứ nghĩ “chúng đang đánh bố của chúng”.
AQ có nhiều tình huống lý luận đến “điên khùng”. AQ hay bắt nạt kẻ kém may mắn hơn mình nhưng lại sợ hãi trước những kẻ hơn mình về vị thế, quyền lực hoặc sức mạnh. Anh ta tự thuyết phục bản thân rằng mình có ý thức cao quý so với những kẻ áp bức mình ngay trong lúc anh ta phải chịu đựng sự bạo ngược và áp bức của chúng.
Lỗ Tấn đã cho thấy những sai trái cực đoan của AQ, đó cũng là biểu hiện của tính cách dân tộc bản địa Trung Hoa thời bấy giờ. Kết thúc tác phẩm, hình ảnh AQ bị đưa ra pháp trường vì một tội nhỏ cũng thật là thâm thúy và châm biếm.
Lỗ Tấn từng viết: “Theo ý tôi, AQ trạc 30 tuổi, hình dáng thường ngày, có cái chất phác ngu si kiểu nông dân, nhưng cũng đều có tiêm nhiễm ít nhiều cái xỏ lá của bọn du thủ, du thực ở Thượng Hải, có thể tìm thấy bóng hình y ở những người dân kéo xe tay, xe xích lô, tuy vậy AQ không có bộ dạng lưu manh, cũng không như bọn du lãng lang thang ngoài hè phố”.
Bản sơ yếu lí lịch
– Họ và tên: AQ không có họ, không mang tên. AQ chỉ là tên gọi ước định mà tác giả gán cho mà thôi.
– Tháng ngày năm sinh: 0
– Quê quán: 0
– Nghề nghiệp: 0
“Một số lượng zero to tướng phủ lên lá số tử vi của AQ” – (Ðặng Thai Mai).
Phép thắng lợi ý thức, bệnh tự cao tự đại biểu hiện của tư tưởng giai cấp thống trị ở Trung Quốc lúc này. Phép thắng lợi ý thức là tạo ra những thắng lợi trong tưởng tượng mà thực chất là thất bại. Người khác đánh AQ, AQ bị thua, AQ nhận định rằng nó đánh mình chẳng khác gì nó đánh bố nó.
Về thế gia của AQ không có bất kì ai biết, nhưng AQ xoành xoạch huyênh hoang: Nhà tao xưa kia có bề có thế bằng mấy mày kia, thứ mày thấm vào đâu. Diễn giải theo ý nghĩa khác AQ đứng chông chênh trên mồm hố ngày nay, không có quá khứ hoàng kim cũng không có tương lai xán lạn. Thế nhưng, AQ thường nói về tương lai: Con tớ ngày sau tạo nên sự chẳng bằng năm, bằng mười lũ ấy à, AQ luôn mang trong mình phép thắng lợi ý thức như thể một lá bùa hộ mệnh, như thể một thứ vũ khí tùy thân để phản ứng, để chống trả mọi đối thủ trong xã hội.
Là một cố nông, vậy mà AQ lại mang tư tưởng của giai cấp thống trị. Ðiều này đã tạo nên nét lạ trong tính cách của AQ. Song, có phải vì vậy mà tính cách AQ thiếu tính trung thực, thiếu nhất quán không? Có người lại còn nhận định rằng đây là sự việc gán ghép tùy tiện của Lỗ Tấn. Hoàn toàn không phải như vậy.
Tính cách tiêu biểu của AQ là rất trung thực. Sỡ dĩ AQ là cố nông mà lại mang trong mình tư tưởng của giai cấp thống trị là bởi:Tư tưởng thống trị của một thời đại là tư tưởng của giai cấp thống trị.
“Phép thắng lợi ý thức” là một sự tự yên ủi bản thân, tự huyễn hoặc bản thân, tự thôi miên bản thân để giúp bản thân dễ dàng đồng ý, bỏ qua cái thất bại để sở hữu thể mỉm cười sống tiếp.
Trong tác phẩm, Lỗ Tấn đã phóng đại cái sự tự yên ủi bản thân đó lên mức mù quáng, khiến nhân vật của mình có một kết cuộc đáng buồn. Trên người AQ tập trung cao độ ý thức đó nên người ta đã dùng ý thức AQ, chủ nghĩa AQ, AQ tướng… để làm tên gọi thay được chấp nhận thắng lợi ý thức. Nói cách khác, đó là trạng thái tâm lý của những kẻ thất bại song không chịu thừa nhận thất bại, hơn thế còn tìm cách trốn tránh vào ảo giác thắng lợi.
“Phép thắng lợi ý thức” tuy được Lỗ Tấn nhắc đến trong tác phẩm khá lâu rồi nhưng với lớp trẻ hiện nay nó vẫn còn giá trị, đây là giải pháp tự lừa dối, tự trốn tránh để yên ủi mình những khi thất bại. Đây là trạng thái tâm lí của những kẻ thất bại, song không chịu thừa nhận thất bại, hơn thế còn tìm cách trốn tránh vào những ảo giác thắng lợi.
