Tầm quan trọng của tế bào gốc

Các tế bào gốc tạo thành hồng huyết cầu, bạch huyết cầu, và tiểu cầu. Tất cả chúng ta cần tất cả những loại tế bào máu này để duy trì sự sống. Để các tế bào máu đảm bảo chức năng của chúng, bạn phải có đủ số lượng mỗi loại trong máu.

Tế bào gốc để ghép lấy từ đâu?

Phụ thuộc vào phương thức ghép, có ba nguồn tế bào gốc được sử dụng để ghép:

• Tủy xương (từ tủy của chính mình hoặc từ người khác)
• Máu và mạch máu (máu ngoại vi – từ bản thân hoặc từ người khác)
• Máu cuống rốn trẻ sơ sinh

Tủy xương

Tủy xương là phần mô lỏng xốp ở trung tâm của một vài xương. Chúng có một nguồn rất giàu tế bào gốc, và chức năng đó chính là tạo nên các tế bào máu tuần hoàn trong thân thể. Xương của sườn chậu (hông) có nhiều tủy nhất và chứa lượng lớn các tế bào gốc. Đây là lý do các tế bào của xương chậu thường được sử dụng nhiều nhất trong ghép tủy. Số lượng tủy cần được lấy đủ để thu thập được số lượng lớn các tế bào gốc khỏe mạnh.

Hình 1. Tế bào gốc (stem cell) và các tế bào máu được tạo thành

(https://lymphoma-action.org.uk/about-lymphoma-treatment-lymphoma/stem-cell-transplants )

Người hiến tủy sẽ tiến hành gây mê toàn thân khi thầy thuốc tiến hành thu thập tủy xương (sử dụng thuốc gây mê khiến bệnh nhân rơi vào trạng thái ngủ sâu để không có cảm giác đau). Lương y đưa một kim tiêm lớn qua da vào vùng sống lưng dưới và vào mặt sau của xương chậu. Dịch tủy đặc được lấy ra ngoài qua kim tiêm. Lương y sẽ lặp đi tái diễn thủ thuật cho tới lúc thu được số lượng tủy xương đủ nhiều.

Tủy xương sau thời điểm lấy ra sẽ tiến hành lọc, dữ gìn và bảo vệ trong một dung dịch đặc biệt quan trọng trong các túi, và làm ướp đông lạnh. Khi sử dụng, tủy xương sẽ tiến hành rã đông và sau đó truyền qua tĩnh mạch vào máu của bệnh nhân, giống như truyền máu. Các tế bào gốc vận chuyển đến tủy xương, nơi chúng bám lại và khai mạc tạo ra các tế bào máu. Các tín hiệu của tế bào máu mới thường có thể được định lượng trong các xét nghiệm máu của bệnh nhân sau vài tuần.

Máu ngoại vi

Thông thường trong máu ngoại vi không có nhiều tế bào gốc. Nhưng những người dân hiến tế bào gốc được tiêm những chất giống hóc-môn được gọi là các yếu tố tăng trưởng một vài ngày trước lúc thu thập tế bào làm cho những tế bào gốc tăng trưởng nhanh hơn và vận chuyển từ tủy xương vào máu.

Để ghép tế bào gốc máu ngoại vi, tế bào gốc được lấy từ máu. Một ống mỏng và mềm đặc biệt quan trọng (gọi là “cartheter”) được đưa vào một trong những tĩnh mạch lớn ở người hiến tặng và gắn vào ống dẫn máu vào một trong những thiết bị đặc biệt quan trọng. Thiết bị này tách các tế bào gốc khỏi phần máu sót lại, được truyền trở lại cho tất cả những người hiến tặng trong cùng một quy trình. Quá trình này mất vài giờ và có thể cần tái diễn trong vài ngày để thu thập đủ tế bào gốc. Các tế bào gốc được lọc, lưu trữ trong túi và làm ướp đông lạnh cho tới lúc bệnh nhân sẵn sàng được ghép.

Khi tế bào gốc được truyền cho bệnh nhân, các tế bào gốc sẽ tiến hành truyền qua đường tĩnh mạch, giống như truyền máu. Các tế bào gốc vận chuyển đến tủy xương, bám lại và sau đó khai mạc tạo ra các tế bào máu thường nhật mới. Các tế bào mới thường được tìm thấy trong máu của bệnh nhân sau khoảng chừng 4 tuần.

Máu cuống rốn

Máu của trẻ sơ sinh thường có số lượng lớn tế bào gốc. Sau lúc sinh, máu còn sót lại trong nhau thai và dây rốn (được gọi là máu cuống rốn) có thể được lấy và lưu trữ để sử dụng sau này trong quá trình ghép tế bào gốc. Máu dây rốn có thể được ướp đông lạnh cho tới lúc cần đến. Sau lúc trẻ ra đời, các viên chức được huấn luyện đặc biệt quan trọng của hàng ngũ chăm sóc sức khỏe đảm bảo thu thập máu cuống rốn một cách cẩn thận. Đứa trẻ không bị bất kỳ tổn hại nào.

Mặc dù máu của trẻ sơ sinh có số lượng lớn tế bào gốc, nhưng máu cuống rốn chỉ chiếm khoảng chừng một phần nhỏ trong đó. Vì vậy, một nhược điểm của máu cuống rốn là số lượng tế bào gốc thấp hơn. Nhưng điều này được cân bằng một phần bởi thực tế là mỗi tế bào gốc máu cuống rốn có thể tạo nên nhiều tế bào máu hơn một tế bào gốc từ tủy xương trưởng thành. Máu cuống rốn được truyền vào máu của bệnh nhân giống như truyền máu.

Tác hại của ung thư đến tủy xương

Một số bệnh ung thư xuất phát trong tủy xương và một số ung thư khác có thể lan đến tủy xương. Để những khối ung thư này ngừng phát triển, các tế bào tủy xương cần hoạt động thường nhật và khai mạc tạo ra các tế bào mới khỏe mạnh. Hồ hết các bệnh ung thư gây hại đến chức năng của tủy xương là bệnh bạch huyết cầu, đa u tủy xương và u lympho. Tất cả những bệnh ung thư này đều sở hữu nguồn gốc từ các tế bào máu. Các ung thư khác có thể lan đến tủy xương, cũng ảnh hưởng tác động đến chức năng của khá nhiều tế bào máu.

So với một số nhóm bệnh bạch huyết cầu, u lympho và đa u tủy xương, ghép tế bào gốc có thể là một phần quan trọng trong điều trị. Mục tiêu của việc ghép tủy là loại bỏ các tế bào ung thư và các tế bào bị tổn thương hoặc không khỏe mạnh, các tế bào hoạt động thất thường, song song bổ sung cho bệnh nhân các tế bào gốc mới khỏe mạnh để “khai mạc lại”.

Phương pháp ghép tế bào gốc điều trị ung thư

Ghép tế bào gốc được sử dụng để thay thế các tế bào tủy xương đã biết thành phá hủy bởi ung thư hoặc bởi hóa trị và/hoặc xạ trị khi điều trị ung thư.

Hình 2. Ghép tế bào gốc tự thân (tế bào gốc được lấy từ tủy của chính bệnh nhân)

(https://www.nationalmssociety.org/Treating-MS/aHSCT )

Có nhiều phương pháp ghép tế bào gốc khác nhau. Tất cả đều sử dụng hóa trị liều rất cao (thỉnh thoảng kết phù hợp với xạ trị) để xoá sổ tế bào ung thư. Hóa chất liều cao cũng có thể có thể xoá sổ tất cả những tế bào gốc của bệnh nhân và có thể khiến tủy xương ngừng hoàn toàn việc tạo ra các tế bào máu trong một khoảng chừng thời kì nhất định. Nói cách khác, tất cả những tế bào gốc ban sơ của một người đều bị phá hủy một cách có chủ đích. Nhưng vì thân thể tất cả chúng ta cần các tế bào máu để hoạt động, nên đây đó chính là lúc cần ghép tế bào gốc. Việc cấy ghép các tế bào khỏe mạnh được chấp nhận các thầy thuốc sử dụng hóa trị liều cao hơn nữa nhằm xoá sổ tất cả những tế bào ung thư, và các tế bào gốc được cấy ghép sẽ phát triển thành các tế bào máu trưởng thành, khỏe mạnh, hoạt động thường nhật và tái sinh sản các tế bào không ung thư.

Hình 3. Ghép tế bào gốc đồng loài (tế bào gốc được lấy từ người khác truyền cho bệnh nhân)

https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/peripheral-blood-stem-cell-transplant

Có một cách ghép tế bào gốc khác, đó là phương pháp ghép tủy sử dụng tế bào gốc từ một người khác (không phải từ bệnh nhân ung thư). Trong những trường hợp này, ghép tế bào gốc có thể tương trợ điều trị một số bệnh ung thư bằng phương pháp khác ngoài việc thay thế tế bào gốc. Các tế bào được hiến có khả năng tìm và xoá sổ các tế bào ung thư tốt hơn so với những tế bào miễn nhiễm của người từng bị ung thư. Này được gọi là hiệu ứng “mô ghép chống khối u” hay “mô ghép chống bạch huyết cầu cấp”. Mô ghép là các tế bào được hiến. Hiệu ứng này được hiểu là một phương pháp ghép tủy nào đó thực sự giúp diệt các tế bào ung thư, song song giải cứu tủy xương và được chấp nhận tế bào gốc sản sinh các tế bào máu thường nhật.

Quyết định thực hiện ghép tế bào gốc

Mặc dù ghép tế bào gốc có thể giúp một số bệnh nhân, thậm chí là mang lại thời cơ chữa khỏi bệnh cho họ, nhưng thực tế quyết định ghép tủy là việc rất khó dàng. Tương tự như mọi thứ trong chăm sóc y tế, người bệnh cần phải là người đưa ra lựa chọn cuối cùng về việc có thực hiện ghép tế bào gốc hay là không.

Hàng ngũ chăm sóc ung thư sẽ cân nhắc nguy cơ liên quan đến bệnh ung thư với nguy cơ của việc ghép tủy. Họ sẽ trao đổi với những người bệnh về các lựa chọn điều trị khác hoặc các thử nghiệm lâm sàng. Thời đoạn bệnh, tuổi, thời kì từ lúc chẩn đoán đến khi ghép, phương pháp hiến, và sức khỏe toàn trạng của bệnh nhân đều là một phần của việc cân nhắc ưu và nhược điểm trước lúc quyết định. Người bệnh nên bộc bạch tất những lo lắng của mình và đã có được những lời giải đáp có thể hiểu được. Hãy đảm nói rằng các thầy thuốc biết được điều gì là quan trọng với những người bệnh.

giá bán

giá bán ghép tế bào gốc rất lớn, và một số phương pháp ghép giá cao hơn những phương pháp khác. Ví dụ, ghép tế bào gốc đồng loài ngân sách cao hơn nữa so với ghép tế bào gốc tự thân (lấy tế bào gốc từ người hiến ngân sách cao hơn nữa thu thập tế bào của chính bệnh nhân). Việc ghép tủy (hoặc một số phương pháp ghép tủy nhất định) vẫn được xem như là thử nghiệm so với một số loại ung thư, nhất là một số khối u đặc, vì vậy các doanh nghiệp bảo hiểm có thể chưa đồng ý chi trả.

Nguồn: Dịch từ www.cancer.org Thương Hội Ung thư Hoa kỳ

Đường dẫn: https://www.cancer.org/treatment/treatments-and-side-effects/treatment-types/stem-cell-transplant/why-stem-cell-transplants-are-used.html

Biên dịch: ThS.BSNT. Nguyễn Quốc Hùng, Khoa Nội 2, Bệnh viện Ung Bướu TP.HN

Hiệu đính: ThS.BS. Nguyễn Thanh Hằng, Phòng HTQT-NCKH